De meeste mensen weten dat de heilige Hiëronymus – wiens feestdag de katholieke kerk op 30 september viert – beroemd is omdat hij in de vierde eeuw na Christus de hele Bijbel in het Latijn vertaalde…
Door Jonah McKeown
St. Louis, Missouri, 30 sep 2022 / 01:00 am. De meeste mensen weten dat de heilige Hiëronymus – wiens feestdag de katholieke kerk op 30 september viert – beroemd is omdat hij in de vierde eeuw na Christus de hele Bijbel in het Latijn vertaalde, waardoor een veelgelezen editie ontstond die later bekend werd als de Vulgaat.
Maar waarschijnlijk beseffen minder mensen hoe baanbrekend – en hoe duurzaam – het werk van Hiëronymus werkelijk is. De Vulgaat werd de meest gebruikte Bijbel van de Middeleeuwen en is tot op de dag van vandaag een vertaling die door minstens één prominente taalkundige als een van de allerbeste wordt beschouwd.
“Ik ken geen enkele andere vertaling, oud of modern, die zo goed is als de Vulgaat,” vertelde Christophe Rico, een katholieke taalkundige die in Jeruzalem woont en werkt, aan CNA.
Rico, een Fransman, is hoogleraar Oudgrieks en decaan aan het Polis Instituut in Jeruzalem, waar een waaier aan oude talen wordt onderwezen. In samenwerking met het Polis Instituut produceert Rico boeken om studenten te helpen Latijn en Grieks te leren spreken en lezen – deels met het doel om degenen die de originele Latijnse Vulgaat willen lezen daartoe in staat te stellen.
Als deskundige leraar Grieks en Latijn zegt Rico dat ondanks de meer dan 1600 jaar die verstreken zijn sinds de voltooiing, Hiëronymus’ vertaling van de Bijbel – hoewel niet perfect, zoals geen enkele vertaling is – verbazingwekkend nauwkeurig en zeer waardevol voor de Kerk is gebleken.
“Als u twijfelt aan de deugdelijkheid van een moderne vertaling, ga dan naar de Vulgaat; vooral voor het Nieuwe Testament,” adviseerde hij, eraan toevoegend dat de vertaling van het Oude Testament in de Vulgaat ook “uitstekend” is.
Christophe Rico. École Biblique
Wie was Hiëronymus?
De heilige Hiëronymus werd rond 340 geboren als Eusebius Hieronymous Sophronius in het huidige Kroatië. Zijn vader stuurde hem naar Rome voor onderricht in retorica en klassieke literatuur.
Hij werd in 360 door paus Liberius gedoopt, reisde veel en vestigde zich uiteindelijk als woestijnkluizenaar in Syrië. Later werd hij tot priester gewijd en overgeplaatst naar Bethlehem, waar hij vanaf het midden van de jaren 380 een eenzaam en ascetisch leven leidde. Daar leerde hij Hebreeuws, voornamelijk door studie bij Joodse rabbijnen. Uiteindelijk werd hij de persoonlijke secretaris van de heilige Damasus I.
Grappig genoeg zijn zijn taalkundig genie en een bewonderenswaardige werkethiek niet de enige kwaliteiten waar Hiëronymus vandaag de dag bekend om staat. Hij is ook de beschermheilige van mensen met een moeilijke persoonlijkheid – want hij zou die zelf ook gehad hebben, met een hardvochtig temperament en bijtende kritiek op zijn intellectuele tegenstanders.
De geboorte van de Vulgaat
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, was de Vulgaat niet de eerste Latijnse Bijbel die er bestond – ten tijde van Hiëronymus, in de vierde eeuw, was er al een wijdverbreide versie in gebruik die de “Vetus Latina” (“Oud Latijn”) werd genoemd, die zelf een vertaling was van de Griekse Septuagint uit ruwweg de tweede eeuw na Christus. Bovendien bevatte de Vetus Latina de vertaling uit het Griekse origineel van alle boeken van het Nieuwe Testament. Alle boeken van het Nieuwe Testament waren oorspronkelijk in het Grieks geschreven, maar het Oude Testament – op een handvol boeken na – was eerst in het Hebreeuws geschreven.
Rico beschreef de Vetus Latina als een “goede vertaling, maar niet perfect”. In 382 gaf de heilige Damasus I aan Hiëronymus, die toen als zijn secretaris werkte, de opdracht de Vetus Latina vertaling van het Nieuwe Testament te herzien.
Hiëronymus deed dat en nam verscheidene jaren de tijd om de Latijnse vertaling van het Nieuwe Testament nauwgezet te herzien en te verbeteren op basis van de beste beschikbare Griekse manuscripten. Rico zei dat Hiëronymus tijdens dit proces bepaalde passages corrigeerde en dieper inging op de diepe betekenis van veel Griekse woorden die in eerdere vertalingen verloren waren gegaan.
Het Griekse woord “epiousios” bijvoorbeeld, dat waarschijnlijk door de evangelieschrijvers is bedacht, komt voor in het Onze Vader in Lucas en Matteüs en wordt in het Engels vaak vertaald als “daily” (vert.: ‘dagelijks’). In het evangelie van Matteüs echter vertaalde Hiëronymus het woord in het Latijn als “supersubstantialem,” of “bovensubstantieel” – een verwijzing, zoals de Catechismus van de Katholieke Kerk opmerkt, naar het Lichaam van Christus in de Eucharistie.
Al het werk van Hiëronymus resulteerde in een ‘briljante verbetering’ van de Vetus Latina, zei Rico.
Wat Hiëronymus daarna deed was nog ambitieuzer. Hij begon ook het hele Oude Testament te vertalen, vanuit het oorspronkelijke Hebreeuws. Hiëronymus kende het Hebreeuws zeer goed, merkte Rico op, omdat hij op dat moment 30 jaar in het Heilige Land had gewoond en in nauw contact bleef staan met Joodse rabbijnen. Hiëronymus had ook toegang tot de Hexapla van Origenes, een soort “Steen van Rosetta” voor de Bijbel die de bijbeltekst in zes versies naast elkaar weergeeft. (De Hebreeuwse tekst, een transliteratie in Griekse letters van de Hebreeuwse tekst, de Griekse Septuagint vertaling, en drie andere Griekse vertalingen die in een Joods milieu waren gemaakt).
In een poging die uiteindelijk 15 jaar zou duren, slaagde Hiëronymus erin het gehele Oude Testament te vertalen vanuit het oorspronkelijke Hebreeuws, wat geen geringe prestatie was gezien het feit dat het Hebreeuws oorspronkelijk werd geschreven zonder het gebruik van korte klinkers.
Na zijn voltooiing verdrong de Vulgaat niet alleen de Vetus Latina door de belangrijkste Bijbelvertaling in de Middeleeuwen te worden, maar hij werd ook tijdens het Concilie van Trente (1545-1563) uitgeroepen tot de officiële Bijbel van de Katholieke Kerk.
De Vulgaat is in de loop der jaren een aantal malen herzien, met name in 1592 door paus Clementinus VIII (de “Clementijnse Vulgaat“), en de meest recente herziening, de Nova Vulgata, afgekondigd door Johannes Paulus II in 1979.
Naast het gebruik ervan in de traditionele Latijnse mis, is de Vulgaat de basis gebleven voor de populaire Engelse vertaling van de Bijbel, de Douay-Rheims.
Hoewel Rico opnieuw waarschuwde dat geen enkele vertaling ooit perfect is, prees hij Hiëronymus’ Vulgaat voor zijn nauwkeurigheid en zijn belang in de geschiedenis van de Kerk.
“Wat betreft het Nieuwe Testament heb ik geen fouten kunnen vinden …. Het is allemaal ongelooflijk,” zei hij.
Wat zijn persoon betreft: Hiëronymus wordt tegenwoordig erkend als doctor van de Kerk. Hij bracht zijn laatste dagen door in studie, gebed en ascese in het klooster dat hij stichtte in Bethlehem, waar hij stierf in 420.
Jonah McKeownJonah McKeown is een schrijver en podcast producer voor Catholic News Agency. Hij heeft een Master’s Degree van de University of Missouri School of Journalism en heeft gewerkt als schrijver, als producent voor de publieke radio, en als videograaf. Hij is gevestigd in St. Louis.
Reactie: redactie RKDocumenten.nl – De passage uit de Catechismus met de uitleg over het “epiousios” / “dagelijks” is ook te vinden in de Nederlandstalige versie op RKDocumenten.nl: https://rkdocumenten.be/toondocument/1-catechismus-van-de-katholieke-kerk-nl/?idCode=5.2.5.8.10
