ANALYSE VAN HET NIEUWS:

Als het ontslag wordt aanvaard door paus Franciscus, is er nog veel dat de Duitse kardinaal kan doen binnen het Vaticaan en de universele Kerk met de macht die hij nog steeds zal hebben.

Edward Pentin | wereld | 8 Juni 2021

VATICAANSTAD – De verrassende ontslagbrief van kardinaal Reinhard Marx als aartsbisschop van München en Freising vorige week leek gericht op het verhaasten – om te spreken met de woorden van het Wereld Economisch Forum – van een “grote reset” van de Duitse kerk met betrekking tot haar behandeling van seksueel misbruik door geestelijken.

Cardinal Reinhard Marx of Germany in St. Peter’s Square on October 27, 2017. (photo: Daniel Ibanez/CNA / EWTN)

Maar de stap heeft mogelijk verstrekkender gevolgen dan het lijkt, die zich uitstrekken tot zowel het Vaticaan als de universele Kerk, en waarbij het veelbesproken Duitse Synodale Pad als een bepalende factor dient.

In zijn ontslagbrief aan paus Franciscus van 21 mei zei kardinaal Marx, die eerder dit jaar onder vuur kwam te liggen vanwege zijn aanpak van misbruikzaken, dat onderzoeken en meldingen van misbruik in het afgelopen decennium “institutioneel of ‘systemisch’ falen” hadden aangetoond. De Kerk, voegde hij eraan toe, had een “dood punt” bereikt, maar ook een moment dat een “keerpunt” zou kunnen worden.

Marx als proponent van de Synodale Weg

Hij schreef over de noodzaak van een “vernieuwde vorm van de Kerk” en een “nieuw begin” – die allemaal niet alleen afhankelijk waren van zijn aftreden, maar ook van de voortzetting van de Synodale Weg dat uit de crisis is voortgekomen en dat hij mede heeft helpen creëren. “Ik heb het project krachtig gesteund”, schreef kardinaal Marx, en voegde er bijna op wanhopige toon aan toe: “Deze weg moet worden voortgezet!”

Vooruitlopend op de publicatie van een rapport over seksueel misbruik in het aartsbisdom München en Freising deze zomer, gebruikte de kardinaal het grootste deel van zijn brief om de noodzaak te onderstrepen van hervorming van de afhandeling van gevallen van seksueel misbruik door de Kerk en om dergelijke misdaden in de toekomst te voorkomen.

Schaak-achtige zet

En toch is deze “offeren-van-de-koningin” schaak-achtige zet maar gedeeltelijk: Kardinaal Marx heeft noch gevraagd om zijn rode hoed in te leveren, noch zijn andere belangrijke verantwoordelijkheden die grotendeels in Rome liggen. “Ik ben graag priester en bisschop en hoop dat ik in de toekomst voor de Kerk kan blijven werken,” schreef hij.

Als de paus zijn ontslag als aartsbisschop aanvaardt, zal de voormalige voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie waarschijnlijk meer van zijn tijd en energie kunnen besteden aan deze Vaticaanse taken, waaronder het lidmaatschap van zowel de Raad van Kardinalen die de paus adviseert over curiale en kerkelijke hervormingen, als de Raad voor de Economie die toezicht houdt op de financiën van de Heilige Stoel.

Als lid van de Raad van Kardinalen heeft hij de afgelopen acht jaar meegewerkt aan het opstellen van Praedicate Evangelium (Predik het Evangelie), de nieuwe apostolische grondwet voor de Romeinse Curie. De publicatie van het document is op handen, mogelijk eind deze maand, en kardinaal Marx zou in een ideale positie zijn om toe te zien op de tenuitvoerlegging ervan.

Zijn aftreden zou hem ook vrijmaken voor een van de leiderschapsposities in de Romeinse Curie die in de komende maanden vrijkomen. De Congregatie voor de Clerus en de Congregatie voor de Bisschoppen zijn twee van de posten die waarschijnlijk snel nieuwe prefecten nodig zullen hebben. Indien kardinaal Marx voor een Vaticaanse functie wordt gekozen, zou hij, 67 jaar oud, de komende acht tot dertien jaar zijn invloed in Rome kunnen uitbreiden.

Het gezag van Kardinaal Marx reikt verder dan Duitsland

Het gezag van kardinaal Marx reikt ook verder dan Duitsland en het Vaticaan. Hij heeft de steun van gelijkgestemde bisschoppen in andere delen van de wereld, waaronder de Verenigde Staten, en in Europa verwierf hij van 2012 tot 2018 aanzienlijke invloed als voorzitter van COMECE – de commissie van bisschoppenconferenties van de Europese Gemeenschap.

In de woorden van een kerkelijke bron in Duitsland heeft kardinaal Marx nog steeds “de macht van 30 tot 40 kardinalen.”

Het consolideren van een dergelijke invloed zou de kardinaal in een machtspositie brengen, niet alleen om te helpen lobbyen bij de paus en Vaticaanse functionarissen om zijn en andermans plannen voor de Synodale Weg te steunen, maar ook om die hervormingen toe te passen op de komende tweejarige synode van het Vaticaan over synodaliteit – “Voor een synodale Kerk: gemeenschap, participatie en zending.”

De “Duitse hervormingsagenda”, die volgens critici zou kunnen ontaarden in een schisma, is niet zo soepel verlopen als kardinaal Marx en anderen hadden gehoopt. Hun plannen om bijvoorbeeld de zegening van verbintenissen tussen mensen van hetzelfde geslacht toe te staan, de wijding van vrouwen en het beëindigen van het celibaat zijn onvervuld gebleven of definitief afgewezen. “Kardinaal Marx kan het project op een muur zien afstevenen,” vertelde een kerkelijke bron in Duitsland aan het Register.

Vandaar, zo lijkt het, de urgentie en het ongekende karakter van deze ontslagbrief – één die, in tegenstelling tot andere bisschoppelijke ontslagbrieven, niet privé werd gehouden, maar met toestemming van de paus werd gepubliceerd, in verschillende talen werd vertaald en ruime publiciteit kreeg.

Kardinaal Woelki

Een ander belangrijk aspect van de stap van de kardinaal zou verband kunnen houden met zijn Duitse collega-kardinaal Rainer Woelki. Kardinaal Woelki, de aartsbisschop van Keulen, is de meest prominente criticus van het Synodale Pad en blijft zich verzetten tegen het project, en is dientengevolge gestuit op gezamenlijke tegenstand van media en bisschoppen.

Het aanbod van kardinaal Marx om af te treden heeft dus onmiddellijk de druk opgevoerd op kardinaal Woelki, wiens aartsbisdom een apostolische visitatie ondergaat op bevel van paus Franciscus, om dit voorbeeld te volgen, met berichten in de media in Duitsland en Italië die op die mogelijkheid wijzen, ook al is hij onlangs vrijgesproken van fout handelen bij het omgaan met misbruikzaken in Keulen. Door hem uit beeld te halen, zouden ook andere minder prominente tegenstanders, zoals bisschop Rudolf Voderholzer van Regensburg en bisschop Stefan Oster van Passau, worden geneutraliseerd. Kardinaal Woelki wees het indienen van zijn ontslag onmiddellijk van de hand en beloofde dat zijn bisdom “de missie van Jezus om de zwakken te beschermen en misbruik te voorkomen” zou waarmaken.

Wat de uiteindelijke gevolgen ook mogen zijn van het plotselinge verzoek van kardinaal Marx om af te zien van zijn bisschoppelijke taken in Duitsland, er lijkt meer op het spel te staan dan de situatie van seksueel misbruik door geestelijken in het land. Voor de kardinaal, zijn medestanders en hun plannen om de Kerk te veranderen, lijkt het een nieuwe crisis te zijn die zij zich niet kunnen veroorloven te verkwisten.

Keywoorden – Tags: Edward Pentin | Duitse Bisschoppen| Kardinaal Reinhard Marx | NCRegister | Synodale Weg | Vaticaan