Wie kan een katholieke begrafenis ontzegd worden? Geschiedkundig en kerkelijk onderricht over de ‘zeer zeldzame’ weigeringen – Matthew McDonald @NCRegister
‘Vandaag de dag gaat mijn zorg meer over het aantal katholieken dat geen uitvaartmis krijgt en waarbij direct wordt overgegaan tot de begrafenis. Dat is niet goed voor katholieken of voor het katholieke leven.’
Matthew McDonald; 29 februari 2024
Het confronterende gedrag van rouwenden die op 15 februari een begrafenisdienst bijwoonden in de St. Patrick’s Cathedral in New York City voor een bekende transgenderactivist, leidde tot vragen over waarom de dienst überhaupt was toegestaan.
Functionarissen van het aartsbisdom New York zeggen dat ze misleid werden, een bewering die de organisator van Cecilia Gentili’s begrafenis ontkent.
Maar terwijl de details van die episode duister blijven, is één ding duidelijk: het komt veel minder vaak voor dat iemand een katholieke begrafenis wordt geweigerd dan vroeger. Zelfs een aantal beruchte heren van de georganiseerde misdaad hebben een requiemmis ontvangen.
Veel pastoors maken zich meer zorgen over katholieken die een uitvaartmis achterwege laten dan over iemand waarvoor die wordt gevraagd, zonder dat die in staat van genade leek te verkeren.
“Op dit moment wordt er het meeste belang aan gehecht dat de persoon toegang krijgt tot het offer van Christus, hetgeen is wat de Mis inhoudt, die zijn barmhartigheid naar de overledene brengt,” zegt pater Dennis Gill, rector van de Cathedral-Basilica of Sts. Peter and Paul in Philadelphia en directeur van het Office for Divine Worship van het aartsbisdom Philadelphia.
“Het zou dus heel erg zeldzaam zijn – zeer zeldzaam – dat een uitvaartmis zou worden geweigerd,” zei hij. “In feite, maak ik me vandaag de dag eerder zorgen over het aantal katholieken dat geen uitvaartmis krijgt en waarbij direct wordt overgegaan tot de begrafenis. Dat is niet goed voor katholieken of voor het katholieke leven.”
Wat zijn gronden voor weigering?
Het standaard standpunt in de katholieke kerk is dat katholieken een uitvaartmis krijgen als zij of hun familie daarom vragen.
“Overleden leden van de christelijke gelovigen moeten een kerkelijke begrafenis krijgen volgens de norm van de wet”, stelt het canoniek recht (1176).
Er zijn uitzonderingen.
De huidige canonieke wet (1184) ontzegt een kerkelijke begrafenis aan “notoire afvalligen, ketters en schismaten” zonder berouw, aan hen die kiezen voor crematie “om redenen die in strijd zijn met het christelijk geloof” (wat betekent dat ze de verrijzenis van het lichaam ontkennen), en aan “andere overduidelijke zondaars” wier begrafenis een “publiek schandaal voor de gelovigen” zou veroorzaken.
Dat geldt blijkbaar niet voor veel mensen. Het Register vroeg aan elk bisdom in de Verenigde Staten of, terugkijkend, het bisdom ooit een verzoek voor een begrafenis had afgewezen. Achtendertig bisdommen antwoordden – iets meer dan een vijfde. Velen zeiden ‘nee’. Geen van hen gaf voorbeelden van recente afwijzingen.
Wat de normen betreft, vertelden veel van hen aan het Register dat ze gewoon het kerkelijk recht volgen. Sommigen geven ook verdere richtlijnen voor pastoors.
“Iemand die het geloof heeft afgewezen, een schandaal heeft veroorzaakt of bekend staat als anti-kerkelijk, zou door de pastoor geweigerd kunnen worden. In sommige gevallen kunnen andere gebedsvormen gebruikt worden buiten een openbare begrafenismis”, zegt Carolee McGrath, media relations manager van het bisdom Springfield, in Massachusetts, per e-mail.
Het bisdom Paterson, in New Jersey, geeft pastoors de opdracht om de bisschop of zijn afgevaardigde te raadplegen als “er sprake is van een buitengewoon geval waarin de uitvaartmis verwarring of schandaal zou veroorzaken omdat de overledene in het openbaar een uitgesproken minachting voor het geloof vertoonde en elke suggestie voor verzoening met de Kerk weigerde”.
“Een zorgvuldige bespreking in deze zeldzame gevallen komt tegemoet aan de behoeften van de nabestaanden en erkent dat de overledene niet openstond voor het katholieke geloof of stierf zonder enig besef van de noodzaak tot verzoening. De schriften vertellen ons dat ‘het een heilige en heilzame gedachte is om voor de doden te bidden, opdat zij van hun zonden worden bevrijd’ (2 Makkabeeën 12:46),” aldus de leidraad van het bisdom.
“We moeten bidden voor alle overledenen,” gaat de leidraad verder. “Het is ook belangrijk om het geloof van het Lichaam van Christus, de Kerk, aan te moedigen door moeilijke gevallen zorgvuldig te evalueren, zodat niemand gekwetst wordt door wat een viering zou kunnen zijn die de gemeenschap van de Kerk niet dient.”
Father Gerald Murray, een canoniek jurist en pastoor in New York City, vertelde aan het Register dat een priester die een verzoek ontvangt voor een katholieke begrafenis een ontmoeting moet hebben met de familie of een andere persoon die het verzoek indient en tijdens de ontmoeting moet bepalen of de overledene in een categorie met beperkingen valt.
“In het geval van iemand die bekend is bij het publiek, kan een zoektocht op het internet snel waardevolle informatie opleveren,” zei father Murray per e-mail.
Een delicate situatie moet worden voorgelegd aan de plaatselijke bisschop, voegde hij eraan toe.
“Het is altijd verstandig om de bisschop te raadplegen wanneer de weigering van een begrafenis waarschijnlijk zal leiden tot publiek commentaar en zelfs wrok over wat kan worden bestempeld als een onchristelijke weigering van een kerkelijke begrafenis,” zei father Murray.
Meer belemmeringen voor begrafenissen in het verleden
Een katholieke begrafenis weigeren was 50 jaar geleden gebruikelijker dan nu. Kiezen voor crematie was een diskwalificerende factor, tot 1963, toen het Vaticaan een document uitgaf dat crematie toestond. Hetzelfde gold voor zelfmoord en sterven in een duel – en, in de Verenigde Staten, de meest voorkomende situatie, scheiden en burgerlijk hertrouwen, een daad die routinematig leidde tot het weigeren van een katholieke begrafenis.
De Codex van Canoniek Recht van 1983 elimineerde zelfmoord en duelleren. Tien jaar daarvoor, in 1973, hief de Congregatie voor de Geloofsleer van het Vaticaan het verbod op uitvaartmissen op voor mensen in wat de congregatie een “onregelmatige huwelijkssituatie” noemde.
Toen en nu is schandaal – wat de Catechismus van de Katholieke Kerk definieert als “een houding die een ander ertoe brengt kwaad te doen” (2284) – reden om een begrafenis te weigeren. Enkele voorbeelden staan in oude krantenverhalen.
In 1974, ongeveer een jaar nadat Roe v. Wade abortus in de hele VS legaliseerde, weigerde het aartsbisdom van Chicago een begrafenismis voor Suzanne Loutsch, een 26-jarige vrouw die stierf toen haar parachute niet goed openging tijdens het parachutespringen, nadat men erachter was gekomen dat ze directrice was van een abortuscentrum.
Het aartsbisdom van New York weigerde een begrafenismis voor maffiabazen die omkwamen bij maffia-aanslagen, waaronder Carmine “Lilo” Galante in 1979 en Paul Castellano in 1985, maar stond in beide gevallen een priester toe om te bidden bij het graf.
In 1986 weigerde het bisdom Brooklyn een begrafenismis voor maffia-onderbaas Frank DeCicco, maar stond wel toe dat een priester bij het graf gebeden opzegde. In 2002 weigerde het bisdom Brooklyn een begrafenismis voor de beruchte maffiabaas John Gotti, die in 2002 stierf aan keelkanker in een federale gevangenis, maar stond toe dat hij werd begraven op een katholieke begraafplaats.
In 1982 weigerde het aartsbisdom van Philadelphia een begrafenis voor Frank “Chickie” Narducci, een gangster die werd doodgeschoten in South Philadelphia, met als reden dat er geen huwelijksakte was met zijn vrouw. Hij mocht wel begraven worden op een katholieke begraafplaats.
In andere situaties hebben kerkfunctionarissen echter gekozen voor een beperking in plaats van een verbod.
Mgr. William King, assistent-professor canoniek recht aan de Katholieke Universiteit van Amerika in Washington, D.C., vertelde aan het Register dat toen hij ongeveer 15 jaar geleden vicaris-generaal was van het bisdom Harrisburg, in Pennsylvania, de familie van een hardnekkige en uitgesproken criticus van de kerkleer een uitvaartmis voor hem wilde toen hij stierf. Het bisdom stond het toe, maar zonder een publieke aankondiging.
Dat gebeurde ook in 2018 toen gangster James “Whitey” Bulger in de federale gevangenis stierf door toedoen van medegevangenen. Bulger, veroordeeld voor 11 moorden en verdacht van nog vele andere, was van oudsher een figuur in de georganiseerde misdaad in Boston en het onderwerp van twee grote films, The Departed (2006) en Black Mass (2015). Een begrafenismis voor Bulger werd opgedragen in de parochiekerk waar hij opgroeide zonder voorafgaande aankondiging – hoewel lokale kranten erachter kwamen en foto’s publiceerden van aanwezigen die de kerk verlieten.
Father Darrin Connall, de vicaris-generaal van het bisdom Spokane, in de staat Washington, en rector van de kathedraal van Onze-Lieve-Vrouwe van Lourdes in het bisdom, vertelde aan het Register dat het bisdom in de afgelopen jaren een onaangekondigde privébegrafenismis hield voor een gepensioneerde priester die was geschorst vanwege geloofwaardige beschuldigingen van seksueel misbruik.
“We wilden rekening houden met de slachtoffers en het lijden dat ze al hadden doorgemaakt, en we wilden hun lijden niet verergeren, terwijl we tegelijkertijd wilden bidden voor de ziel van de man,” zei pater Connall.
Gebed voor de doden, geen ‘viering van het leven’
Nu jonge mensen wegglijden van het geloof van hun voorouders, is het tegenwoordig niet ongewoon om in een overlijdensbericht een beschrijving te zien van frequent kerkbezoek en betrokkenheid bij katholieke organisaties, zonder dat die wordt gevolgd door een aankondiging van een uitvaartmis.
Priesters houden vol dat begrafenismissen soms niet plaatsvinden omdat de kinderen van de overledene niet het gewenste tijdstip voor de dienst kunnen krijgen of weigeren zich te verplichten tot het begraven van de gecremeerde resten van hun ouder, zoals de kerk vereist.
In veel gevallen is het gewoon een gebrek aan interesse.
“Volwassen kinderen hebben tegen me gezegd: ‘Het betekent niets voor mij, father’,” zei monseigneur. King. “Dat mag zo zijn, maar je vader of moeder was een dagelijkse communicant. Het betekende zoveel voor hen.”
Mgr. King vertelde het Register dat sommige taaluitingen die tegenwoordig tijdens begrafenissen worden gebruikt – zoals een begrafenis een “viering van het leven” noemen – verwarring veroorzaakt over wat het doel ervan is.
“Het is geen viering van het leven van het individu. Het is een viering van het leven, de dood en de verrijzenis van Jezus, zonder welke het leven van individuen geen betekenis heeft,” zei hij.
De kracht van de Mis en de sterke neiging van de Kerk om voor de doden te bidden helpen verklaren waarom de Kerk terughoudend is om een uitvaartmis te weigeren en waarom kerkelijke autoriteiten op dit punt milder zijn dan vroeger.
“Ik denk dat voorheen de focus lag op de objectieve omstandigheden, die konden wijzen op zonde, en nu ligt de focus op het individu, en misschien op de erkenning dat de persoon baat kan hebben bij de genade van de mis – waarbij we het niet zien als een beloning voor een deugdzaam leven, maar als een smeekbede om genade,” zei monseigneur King. “We kunnen een uitvaartmis niet zien als een beloning voor een deugdzaam leven. Want dan zouden we er niet veel hebben.”
Matthew McDonald Matthew McDonald is stafverslaggever voor The National Catholic Register en redacteur van New Boston Post. Hij woont in Massachusetts.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u meer lezen over bijvoorbeeld ‘Verwarring zaaien‘? klik dan hier, of gebruik één van de andere tags of categorieën beneden- of bovenaan dit artikel, of gebruik de zoekfunctie van de website via het vergrootglas rechtsbovenaan.
