(c) Catholic News Agency (CNA)

Er zijn twee soorten mensen: zij die bang zijn God te verliezen, en zij die bang zijn Hem te vinden…
–Blaise Pascal, filosoof en wetenschapper

Bestaat God?

Dit is zeker een fundamentele vraag waar bijna alle mensen in de loop van de menselijke geschiedenis mee hebben geworsteld. De grote verscheidenheid aan godsdiensten getuigt van de menselijke neiging om naar het goddelijke te grijpen. Dit is op zichzelf misschien wel de sterkste getuigenis van Gods bestaan.

Men kan zeggen dat alle mensen een aangeboren verlangen hebben; een leegte waarvan zij vinden dat die gevuld moet worden. De menselijke zoektocht naar macht, rijkdom, zintuiglijk genot, veiligheid, roem en overgave aan natuurlijke genoegens is een antwoord op het innige verlangen naar een hogere goedheid. Tijdelijke genoegens en zelfs natuurlijke liefde zijn vaak vergankelijk en uiteindelijk niet vervullend. Als mensen hun hartstochten uitleven, blijven hun verlangens onvervuld. Velen proberen de leegte op te vullen met steeds meer wereldse genoegens, maar met weinig resultaat.

Zulke krachtige en ongrijpbare verlangens zijn een schreeuw van de ziel die iets zoekt dat niet bevredigd kan worden door de dingen van deze wereld. Voor het ogenblik zullen wij ontevredenheid van het hart beschouwen als een teken van God die ons roept om Hem te omhelzen.

Maar ik eis fysiek bewijs!

St. Thomas van Aquino stelde vijf bewijzen voor waarmee de mens met behulp van de natuurlijke rede het bestaan van God kan bewijzen door middel van extrinsiek bewijs.

Door het gebruik van de natuurlijke rede kunnen we logischerwijs tot de conclusie komen dat God bestaat. Maar strikt genomen kan het bestaan van God niet definitief bewezen worden door laboratoriumproeven en experimentele wetenschap. Niet alle dingen zijn vatbaar voor experimentele wetenschap. Het is onlogisch om te zeggen: “Als ik iets niet kan zien, proeven, aanraken, voelen of horen, dan zal het wel niet bestaan!” De rede en extrinsiek bewijs moeten ook worden overwogen.

Experimentele wetenschap en intrinsiek bewijs kunnen historische gebeurtenissen niet definitief bewijzen, en toch weten we door redenering dat ze hebben plaatsgevonden. En zeker wanneer de wetenschap faalt en extrinsiek bewijs faalt, kunnen rede en intrinsiek bewijs het spirituele bewijzen dat niet door materiële wetenschappen gemeten kan worden.

St. Thomas van Aquino’s vijf bewijzen voor het bestaan van God

1. Het eerste bewijs van Aquino is door middel van het bewegingsargument. Men kan opmerken dat sommige dingen in het universum in beweging zijn en daaruit volgt dat wat zich in beweging bevindt door een andere dergelijke handeling in beweging moet zijn gebracht. Beweging op zich is niets minder dan de reductie van iets van de toestand van potentialiteit tot actualiteit. Omdat iets niet tegelijkertijd in potentialiteit en actualiteit kan zijn, volgt daaruit dat iets niet een beweger van zichzelf kan zijn. Een eenvoudig voorbeeld hiervan is een rubberen bal die onbeweeglijk op een plat vlak ligt. Het heeft de potentie tot beweging, maar is op dit moment niet in de staat van werkelijke beweging. Om dit te laten gebeuren moet iets anders in beweging de bal in beweging brengen, zij het de zwaartekracht, een ander bewegend voorwerp of de wind. En toch moet ook iets dat voorwerp in beweging hebben gebracht (zelfs de zwaartekracht, een kracht die wordt veroorzaakt door materie die het ruimte-tijd weefsel kromtrekt, schrijft zijn bestaan toe aan reeds bestaande materie en de uitwisseling van reeds bestaande gravitondeeltjes). Dus reeds bestaande bewegingen veroorzaken alle bewegingen. Toch kan deze keten zich niet tot in het oneindige uitstrekken, want dat zou een eerste beweger ontkennen die al het andere in beweging zet. Zonder een eerste beweger zou niets in beweging kunnen worden gezet. Daarom erkennen wij de eerste en primaire beweger als God.
2. Het tweede bewijs sluit nauw aan bij het eerste en zet het principe van causaliteit uiteen. Thomas legt uit dat er in de wereld van de zintuigen een orde van oorzaken en gevolgen bestaat. Er is een oorzaak voor alle dingen, zoals het bestaan van een klok. En niets kan zichzelf in het bestaan brengen. Een klok kan zichzelf niet in het leven roepen, maar moet door iets anders worden geschapen en in het leven geroepen. Een klokkenmaker creëert een klok en veroorzaakt het bestaan ervan, en toch hebben het materiaal van de klok en de klokkenmaker zichzelf niet doen bestaan. Iets anders moet hun bestaan hebben veroorzaakt. Alle dingen kunnen hun bestaan toeschrijven aan een eerste oorzaak die alle oorzaken en alle dingen begon. Wij noemen deze eerste oorzaak God.
3. Aquinas legt vervolgens uit dat de dingen van dit universum een vergankelijke aard hebben, waarin zij worden voortgebracht en vervolgens in de loop van de tijd vergaan. Daarom kan men zeggen dat de dingen van de natuur “mogelijk zijn en mogelijk niet zijn”. Aangezien het onmogelijk is dat deze dingen altijd bestaan, wijst dit op een tijd waarin zij niet bestonden. Als er dingen zijn die vergankelijk zijn (en mogelijk niet bestaan) dan kan er op een bepaald moment niets bestaan hebben. Maar, zoals reeds werd uitgelegd in zijn tweede bewijs, er moet een eerste oorzaak zijn geweest die niet van voorbijgaande aard was en die het begin van de natuur kon hebben voortgebracht.
4. In zijn vierde punt merkt Aquinas op dat er in alle dingen een zekere gradatie is. Zo kunnen we bijvoorbeeld dingen die warm zijn groeperen volgens verschillende gradaties van de hoeveelheid warmte die in dat voorwerp waarneembaar is. Bij het classificeren van objecten is er altijd iets dat de maximale volheid van die eigenschap vertoont. Zo moeten universele eigenschappen in de mens, zoals rechtvaardigheid en goedheid, hun variërende kwaliteiten toeschrijven aan God; de bron van maximale en volmaakte rechtvaardigheid en goedheid.
5. Tenslotte zegt Thomas van Aquino dat de orde van de natuur een hoger plan in de schepping vooronderstelt. De wetten die het universum beheersen veronderstellen een universele wetgever die de orde van het universum heeft geschapen. We kunnen niet zeggen dat het toeval orde in het universum schept. Als je een kopje op de grond laat vallen, valt het in stukken uiteen en is het wanordelijk geworden. Maar als je stukjes van het kopje zou laten vallen, zouden ze niet samenkomen tot een kopje. Dit is een voorbeeld van de inherente wanorde die in het heelal heerst wanneer dingen aan het toeval worden overgelaten. Het bestaan van orde en natuurwetten veronderstelt een goddelijke intelligentie die het universum heeft doen ontstaan.

Conclusies uit de bewijzen van St. Thomas van Aquino

Deze bewijzen onthullen vele waarheden over de goddelijke God. Het bestaan van het leven en de orde van de schepping kan worden toegeschreven aan God; de oorzaak en schepper van het universum. Uit het causaliteitsbeginsel weten wij dat God oneindig is en de wetten van de natuur en ons menselijk universum te boven gaat. Opdat Hij de eerste oorzaak zou zijn, moet Hij bestaan hebben vóór al het andere in het universum. Wij weten dat de natuur bestaat uit dingen die niet eeuwig maar vergankelijk zijn. Het universum schrijft zijn vergankelijke aard dus toe aan een eerste oorzaak die niet als vergankelijk kan worden gedefinieerd en die dus geen deel uitmaakt van de natuur. Dus God is noch van een eindige levensduur, noch is hij “onlosmakelijk een deel van de natuur”.

De natuur op zichzelf is God niet. Wij weten ook dat God de goddelijke bron is van rechtvaardigheid en goedheid; eigenschappen die bij alle mannen en vrouwen in verschillende mate voorkomen. In feite vragen onze universele gevoelens van rechtvaardigheid om een God. Gerechtigheid is geen menselijke eigenschap die door ons is geschapen, het is een eigenschap die door onze schepper in ons wezen is ingeprent. Een wezen dat ook de kwintessens van rechtvaardigheid moet bezitten om ons met rechtvaardigheid te begiftigen.

Tenslotte weten we dat God persoonlijk is. Men kan eveneens stellen dat de eigenschappen die de mens persoonlijk en gewetensvol maken, ons boven andere geschapen dingen plaatsen, zoals planten en dieren. Aangezien God een hogere orde van wezens is, is hij evenzeer de kwintessens van een persoonlijk wezen.

Maar waarom gebeuren slechte dingen met goede mensen?

Waar is dan die uiterst goede, persoonlijke en rechtvaardige God in onze wereld? Waarom zoveel ellende en lijden? Dit is een fundamenteel mysterie waarvoor de menselijke rede geen volledige verklaring kan geven. Hoewel we redelijkerwijs kunnen concluderen dat God bestaat, kunnen we niet hopen het oneindige en goddelijke intellect van onze schepper volledig te doorgronden met eindige menselijke geesten.

Wij kunnen echter wel beredeneren dat God besloten heeft ons een vrije wil te schenken, een geweldig geschenk dat mensen de vrijheid geeft te kiezen tussen liefde voor God en haat jegens Hem. Wij kunnen kiezen tussen goed en kwaad. Waarom heeft Hij dan besloten ons de vrijheid te geven het kwade te kiezen? Het volstaat te zeggen dat God ons als mensen heeft geschapen en niet als voorgeprogrammeerde robots. In zijn oneindige goedheid verkoos hij de vrije liefde van de mensheid boven gedwongen gehoorzaamheid aan zijn wil. Want liefde kan niet worden geforceerd, zij moet worden gegeven door verlangen en keuze.

Vanwege onze vrije wil hebben sommige mensen kwaad en egoïsme omarmd om zichzelf te bevredigen ten koste van anderen. Het ware kwaad is het resultaat van het verlangen van zichzelf boven dat van God, en dus zijn zonde en kwaad een verwerping van God. Omdat God van oneindige volmaaktheid, zaligheid en rechtvaardigheid is, kan Hij niet toestaan dat zonde ongestraft blijft. Evenmin kan Hij toestaan dat zondige mensen Hem omhelzen in zijn volheid in de hemel. Daarom wordt onze wereld, die door de zonde bezoedeld is, geteisterd door veel droefheid en lijden. De zonde scheidt ons van de al-genoegzame en liefhebbende God.

Zoals eerder is benadrukt, is het gelijktijdige bestaan van goed en kwaad een mysterie voor de menselijke intelligentie, maar het bewijst op geen enkele manier dat God niet bestaat. Het wijst alleen op ons eigen eindige en beperkte bestaan. Onze God is oneindig goed en rechtvaardig, en daarom zijn wij als bron van ons leven geschapen om zijn vrienden en kinderen te zijn. Wij zijn geroepen te leven in goedheid en rechtvaardigheid als antwoord op onze liefde voor God. God houdt van ons, maar het is aan ons om zijn liefde te beantwoorden.

Is er dan hoop? Is de mensheid voor altijd gescheiden van de volheid van God door de zonde? Dit is een vraag die ik in een volgend artikel zal proberen te beantwoorden.

Bibliografie
Aquinas, Thomas. Summa Theologica van St. Thomas van Aquino. New Advent Inc, 1996-97. (online) http://www.newadvent.org
Ds. Dr. Leslie Rumble en Ds. Charles Carty. Radio Replies. Vol. 1 en 3. Rockford, Illinois: Tan Books and Publishers Inc, 1979. 3 delen. 1942-1979.

https://www.catholicnewsagency.com/resources/apologetics/faith/why-believe-in-god