@PaterElias staat stil bij het overlijden van paus emeritus Benedictus XVI

4 Januari 2023, Oisterwijk – Vorige week was ik wat laat met mijn wekelijkse podcast voor Radio Maria. Ik wilde het uiteraard hebben over de emeritus paus Benedictus XVI, want vanuit Rome was het nieuws gekomen dat hij ziek was. Maar het lukte me niet er iets over te zeggen. Na de vijfde poging gaf ik het op. Er was in mijn hoofd een verkeerschaos van gedachten, en zelfs eenvoudige woorden kwamen er niet doorheen. Immers, een stokoude man van 95 kan niet meer ziek worden. Hij kan alleen maar stervend zijn. Op die leeftijd is een slecht functionerende nier een versleten nier die definitief aan het uitvallen is. Het heeft uiteindelijk maar een paar dagen geduurd. Gelukkig voor hem. Maar wat betekent zijn heengaan voor ons?

Wie was Joseph Ratzinger, paus Benedictus XVI, voor mij? En waarom zal ik hem missen? Voor mij was hij de stille wijze man op de achtergrond. Daardoor was hij ook als emeritus paus alleen al door zijn aanwezigheid een stabiliserende factor aan de top van de kerkelijke hiërarchie, zoals geen ander. Geen sterveling is onvervangbaar, en Christus zal zijn Kerk niet in de steek laten, maar gezien de huidige situatie gaan we denk ik wel een onzekere tijd tegemoet.

Allereerst was hij de stille wijze man op de achtergrond, omdat hij een theoloog was, zoals een theoloog hoort zijn: een dienaar van het geloof. Theologie hoort het geloof te dienen, en niet andersom. Dat is in onze tijd niet meer zo vanzelfsprekend. Er hangt rond de theologie een mist van ijdelheid waardoor je het geloof, waar het werkelijk om gaat, niet meer kunt zien. Theologen krijgen aandacht in de media, vooral als ze ruzie hebben met de autoriteiten die ze vertegenwoordigen. Maar wie gelooft en waarom hij gelooft, dát is geen nieuws. Het zou andersom moeten zijn. In onze vreemde tijd maakt de theologie zich irrelevant door het geloof niet als ‘meerdere’ te erkennen. Maar er zijn gelukkig ook theologen die zichzelf beschouwen als nederige dienaren van zielen, die geloven en in alle eenvoud trouw willen zijn aan God en aan de gelovigen. Joseph Ratzinger was zo’n theoloog. Omdat hij, ook als paus, altijd allereerst een gewone gelovige onder ontelbare gelovigen was.

In onze Kerk heeft hij drie keer een vooraanstaande positie vervuld. En daarin is hij telkens weer de stille wijze man op de achtergrond geweest. Allereest was hij het hoofd van de Congregatie voor de Geloofsleer. Daar was hij dienaar van de charismatische paus Johannes Paulus II, wiens geloof gedragen werd door een onvoorwaardelijke overgave aan de heilige maagd Maria. Terwijl kardinaal Ratzinger in de schaduw van zijn toenmalige paus bleef, onderging hij lasterlijke aanvallen uit alle richtingen, maar vooral van de belerende theologen die hun theologie en hun populariteit belangrijker vonden dan het geloof. Hij bleef er rustig onder. Het is opmerkelijk hoe hij en paus Johannes Paulus II er tijd voor hebben genomen om wezenlijke vragen te destilleren uit het gekrakeel in de wereld, en ook geprobeerd hebben er zo helder en wijs mogelijk antwoord op te geven.

Het klinkt misschien paradoxaal, maar ook als paus Benedictus XVI was hij de wijze man op de achtergrond. Wie graag op de voorgrond wilde treden, kon dat. Daardoor werd op die voorgrond duidelijker wie er wel en wie er niet geloofden. Het werd goed zichtbaar (ook al wilde niet iedereen dat zien) welke prominenten vooral in zichzelf bleven geloven. Buiten de Kerk draaide de wereld natuurlijk door. Er gebeurde veel, openlijk en in het verborgene. Op zijn kenmerkende bescheiden en dienstbare manier, maar wel met open vizier, bleef paus Benedictus schrijven en spreken. Net toen zijn dialoog met de islam iets meer inhoud begon te krijgen, werd hij schaamteloos teruggefloten – met name in het christelijke westen. Wie meer wilde weten over het geloof of zijn geloof wilde verhelderen, kwam bij hem aan het goede adres. Verder ging hij de strijd aan met de plaag van misbruik, vooral pederastie, onder geestelijken. Hij had daarin al jaren het voortouw willen nemen, maar nu was hij paus en kon dat beter dan ooit.

Na zijn nog altijd mysterieuze ontslag heeft hij als emeritus paus langer geleefd dan als paus. Hij zal er zelf verbaasd over zijn geweest. Maar als gelovigen die achterblijven mogen we de vraag stellen, wat God hiermee bedoeld heeft. Er heeft, zoals bekend, wel eerder een paus ontslag genomen, maar de zichtbare aanwezigheid van een emeritus paus, aangesproken met heilige Vader en gekleed in het wit, is uniek in de geschiedenis van de Kerk. Persoonlijk was ik dankbaar voor die aanwezigheid. Hij was dan wel niet meer de plaatsvervanger van Christus, in zekere zin was hij een beeld van de hemelse Vader. Dat is voor mij een grote steun geweest.

Want na bijna tien jaar van het huidige pontificaat zijn er velen – en ik ben een van hen – die zich afvragen wat de koers van het schip van onze Kerk zal zijn. Wie heeft er nou werkelijk de leiding op de brug? Wat doet het kompas? Welke bakens op vaste aarde en welke sterren aan het firmament geven aan waar we zijn en waar we heen gaan? De onrust komt niet in het minst door de huidige paus zelf. Zijn uitspraken en leerstellingen zijn vaak verwarrend, lijken strijdig. Als er dan vragen worden gesteld om helderheid te verkrijgen, komt er geen antwoord. Wat moeten wij dan, als priesters, de mensen vertellen die dezelfde vragen hebben? We stellen die vragen toch niet voor niets? We willen niet alleen een antwoord verkrijgen voor onszelf, maar vooral om het door te geven. Dat is onze plicht, we kunnen niet anders.

Het meest pijnlijke, aanvankelijk, waren de insinuaties – de enigszins bittere morele verwijten, waarvan je maar moest raden voor wie ze bestemd waren. Met name de term ‘rigide’ gebruikt paus Franciscus graag om te laten merken dat er mensen zijn die wat hem betreft verkeerd bezig zijn. Wie zijn dat? Wat bedoelt hij met dat woord? Trouw zijn aan principes van het geloof? Iemand die vasthoudt aan zijn of haar eens gegeven ja-woord? Of bedoelt hij het vastklampen aan wereldlijke zekerheden, hetgeen een teken van wanhoop kan zijn? Hoe dan ook, de insinuaties komen bij mij niet meer aan. Ik ben er ongevoelig voor geworden.

Door een klein aantal gelovigen, met name binnen gezinnen, die geholpen zijn geweest door een handjevol trouwe priesters en bisschoppen, heeft het geloof in ons land standgehouden. Paus Benedictus, als rechterhand van paus Johannes II, toen op de heilige stoel, maar ook daarna op de heuvel in zijn klooster, heeft op de achtergrond die gelovigen door zijn pausschap gesteund en gesterkt. Het gevoel van verlies is groot. Maar het gevoel van dankbaarheid is nog groter.

+ Pater Elias Leyds c.s.j.

230106 | [XLS000] | 

Keywoorden: Antwoord geven | Barmhartigheid | Beeld van de hemelse vader | Congregatie voor de Geloofsleer (CDF) | Dankbaarheid | Dialoog met de Islam | Dubia | Firmament | Geloof en rede | H.Paus Johannes Paulus II |  Ijdelheid | Islam | Kardinaal Joseph Ratzinger | Misbruik | Nalatenschap | Nederigheid | Overlijden paus emeritus Benedictus XVI | Paus Franciscus | Pederastie | Rigiditeit | Theologie | Uitvaart | Vaarwel | Vruchtbare getuigenis |