Door  Christiaan W.J.M. Alting von Geusau   17 November 2021

Met toestemming vertaalde publicatie  van het Brownstone Institute: Totalitarianism and the Five Stages of Dehumanization ⋆ Brownstone Institute

“De totalitaire poging tot wereldwijde verovering en totale overheersing is de destructieve uitweg uit alle impasses geweest. Haar overwinning kan samenvallen met de vernietiging van de mensheid; overal waar zij heeft geheerst, is zij begonnen met de vernietiging van het wezen van de mens.” – Hannah Arendt, De oorsprong van het totalitarisme, voor het eerst gepubliceerd in 1948

Hannah Arendt’s baanbrekende werk The Origins of Totalitarianism (1948) is een ontnuchterende lectuur in de wereld die wij in het jaar 2021 om ons heen zien ontstaan. We bevinden ons inderdaad in een impasse van epische proporties, waarin de essentie van wat het betekent om mens te zijn, op het spel staat.

Hoewel moeilijk kan worden beweerd dat wij – althans in het Westen – opnieuw onder het juk van totalitaire regimes komen te staan die vergelijkbaar zijn met die welke wij zo goed kennen uit de 20e eeuw, lijdt het geen twijfel dat wij te maken hebben met een mondiaal paradigma dat gestaag groeiende totalitaire tendensen voortbrengt, en deze hoeven niet eens opzettelijk of kwaadwillig te worden gepland.

Zoals we later zullen bespreken, zijn de moderne aanjagers van dergelijke totalitaire tendensen er grotendeels van overtuigd – met de steun van de massa’s – dat zij het juiste doen, omdat zij beweren te weten wat het beste is voor het volk in een tijd van existentiële crisis. Totalitarisme is een politieke ideologie die zich gemakkelijk in de samenleving kan verspreiden zonder dat een groot deel van de bevolking het in eerste instantie merkt en voordat het te laat is. In haar boek beschrijft Hannah Arendt nauwgezet het ontstaan van de totalitaire bewegingen die uiteindelijk uitgroeiden tot de totalitaire regimes van het Europa en Azië van de 20e eeuw, en de onuitsprekelijke daden van genocide en misdaden tegen de menselijkheid waar dit uiteindelijk toe leidde.

Zoals Arendt ons zeker zou waarschuwen, moeten we ons niet laten misleiden door het feit dat we vandaag in het Westen geen van de wreedheden zien die het kenmerk waren van de totalitaire regimes van het communisme onder Stalin of Mao en het nazisme onder Hitler. Deze gebeurtenissen werden alle voorafgegaan door een zich geleidelijk verspreidende massa-ideologie en daaropvolgende door de staat opgelegde ideologische campagnes en maatregelen ter bevordering van schijnbaar “gerechtvaardigde” en “wetenschappelijk bewezen” controlemaatregelen en acties gericht op permanente bewaking en uiteindelijk een stapsgewijze uitsluiting van bepaalde mensen uit (delen van) de samenleving omdat zij “een risico” vormden voor anderen of durfden te denken buiten wat werd beschouwd als aanvaardbare gedachten.

In zijn boek  The Demon in Democracy – Totalitarian Temptations in Free Societies, laat de Poolse jurist en lid van het Europees Parlement Ryszard Legutko er geen twijfel over bestaan dat er verontrustende overeenkomsten bestaan tussen veel van de dynamiek in communistische totalitaire regimes en hedendaagse liberale democratieën, wanneer hij opmerkt: “Communisme en liberale democratie bleken eenheidsworsten te zijn die hun volgelingen dwongen hoe te denken, wat te doen, hoe gebeurtenissen te evalueren, wat te dromen, en welke taal te gebruiken.”

Dit is ook de dynamiek die we vandaag op vele niveaus van de geglobaliseerde samenleving aan het werk zien. Iedere lezer, maar vooral politici en journalisten, die geïnteresseerd zijn in menselijke vrijheid, democratie en de rechtsstaat, zouden hoofdstuk 11 over “De totalitaire beweging” in het veelgeprezen boek van Hannah Arendt aandachtig moeten lezen. Zij legt uit, hoe lang voordat totalitaire regimes daadwerkelijk de macht grijpen en volledige controle uitoefenen, hun architecten en handlangers de samenleving al geduldig hebben voorbereid – niet noodzakelijk op een gecoördineerde manier of met dat einddoel voor ogen – op de machtsovername. De totalitaire beweging zelf wordt gedreven door de agressieve en soms gewelddadige bevordering van een bepaalde dominante ideologie, door middel van meedogenloze propaganda, censuur en groepsdenken. Er zijn ook altijd grote economische en financiële belangen bij betrokken. Een dergelijk proces resulteert dan in een steeds almachtiger staat, bijgestaan door een keur van onberekenbare groepen, (internationale) instellingen en bedrijven, die beweert een patent te hebben op waarheid en taal en op weten wat goed is voor haar burgers en de samenleving als geheel.

Hoewel er natuurlijk een enorm verschil is tussen de communistische totalitaire regimes van de 21e eeuw, zoals we die zien in China en Noord-Korea, en de westerse liberale democratieën met hun toenemende totalitaire neigingen, lijkt het element dat de twee systemen vandaag de dag verbindt de gedachtencontrole en gedragsbeheersing van de bevolking te zijn.

Deze ontwikkeling is sterk bevorderd door wat door Harvard professor Shoshana Zuboff  ‘surveillance capitalism’ werd genoemd. ‘Surveillance’ kapitalisme, schrijft Zuboff, is “[een] beweging die een nieuwe collectieve orde wil opleggen, gebaseerd op totale zekerheid.” Het is ook – en hier windt ze er geen doekjes om – “[een] onteigening van kritische mensenrechten die het best begrepen kan worden als een staatsgreep van bovenaf: een omverwerping van de soevereiniteit van het volk.” De moderne staat en zijn bondgenoten, of ze nu communistisch, liberaal of anderszins zijn, hebben – om bovengenoemde en andere redenen – een onverzadigbaar verlangen om massale hoeveelheden gegevens over burgers en klanten te verzamelen en deze gegevens op grote schaal te gebruiken voor controle en beïnvloeding.

Aan de commerciële kant hebben we alle aspecten van het online volgen van het gedrag en de voorkeuren van mensen, briljant uitgelegd in de documentaire The Social Dilemma, die ons confronteert met de realiteit dat “nooit eerder een handvol tech-ontwerpers zoveel controle heeft gehad over de manier waarop miljarden van ons denken, handelen en ons leven leiden”. Tegelijkertijd zien we het door de Chinese Communistische Partij uitgerolde ‘social credit’ system in werking, dat gebruik maakt van big data en permanente live CCTV-beelden om het gedrag van mensen in openbare ruimten te sturen via een systeem van beloningen en straffen.

De verplichte QR-code die voor het eerst in 2020 in China en vervolgens in 2021 in liberaal-democratische staten over de hele wereld wordt ingevoerd om de gezondheidsstatus van mensen permanent bij te houden en als voorwaarde te stellen om aan de samenleving te kunnen deelnemen, is het meest recente en zeer verontrustende verschijnsel van ditzelfde surveillancekapitalisme. De scheidslijn tussen louter technocratie en totalitarisme vervaagt hier bijna onder het mom van “bescherming van de volksgezondheid”. De huidige poging tot kolonisatie van het menselijk lichaam door de staat en zijn commerciële partners, die beweren het beste met ons voor te hebben, maakt deel uit van deze verontrustende dynamiek. Waar is de progressieve mantra “Mijn lichaam, mijn keuze” ineens gebleven?

Wat is totalitarisme dan wel? Het is een regeringssysteem (een totalitair regime), of een systeem van toenemende controle dat op andere wijze wordt uitgevoerd (een totalitaire beweging) – dat zich voordoet in verschillende vormen en op verschillende niveaus van de samenleving – dat geen individuele vrijheid of onafhankelijk denken duldt en dat er uiteindelijk naar streeft alle aspecten van het individuele menselijke leven totaal ondergeschikt te maken en te sturen. In de woorden  van Rod Dreher is totalitarisme “een toestand waarin niets mag bestaan dat in strijd is met de heersende ideologie van een samenleving”.

In de moderne samenleving, waar deze dynamiek sterk aanwezig is, spelen wetenschap en technologie een doorslaggevende rol bij het ontstaan van totalitaire tendensen op een wijze waarvan ideologen uit de 20e eeuw alleen maar hadden kunnen dromen. Bovendien gaat totalitarisme, in welk stadium dan ook, gepaard met geïnstitutionaliseerde ontmenselijking; dit is het proces waarbij de gehele bevolking of een deel daarvan wordt onderworpen aan beleidsmaatregelen en praktijken die consequent de waardigheid en de fundamentele rechten van de mens schenden en die uiteindelijk kunnen leiden tot uitsluiting en sociale of, in het ergste geval, fysieke uitroeiing.

Hierna zullen we nader ingaan op enkele van de basisprincipes van de totalitaire beweging zoals beschreven door Hannah Arendt en hoe dit de dynamiek van geïnstitutionaliseerde ontmenselijking mogelijk maakt die we vandaag de dag waarnemen. In de conclusie zullen we kort nagaan wat de geschiedenis en de menselijke ervaring ons kunnen vertellen over het bevrijden van de maatschappij van het juk van het totalitarisme en zijn ontmenselijkende beleid.

De lezer moet begrijpen dat ik op geen enkele manier de totalitaire regimes van de 20e eeuw en hun gruweldaden vergelijk of gelijkstel met wat ik zie als de toenemende totalitaire tendensen en het daaruit voortvloeiende beleid vandaag. In plaats daarvan zullen we, zoals de rol van een stevige academische discussie is, kritisch kijken naar wat we vandaag in de samenleving zien gebeuren en relevante historische en politieke verschijnselen analyseren die ons kunnen leren hoe we beter kunnen omgaan met de huidige gang van zaken die, als hij niet wordt gecorrigeerd, niet veel goeds belooft voor een toekomst van vrijheid en de rechtsstaat.

I De werking van het totalitarisme

Wanneer we spreken over “totalitarisme”, wordt het woord in deze context gebruikt om het geheel van een politieke ideologie te beschrijven die zich in verschillende vormen en stadia kan presenteren, maar die altijd als uiteindelijk doel heeft de totale controle over mensen en de samenleving. Zoals hierboven beschreven, maakt Hannah Arendt binnen het totalitarisme onderscheid tussen de totalitaire beweging en het totalitaire regime. Ik voeg aan deze categorisering toe wat ik beschouw als een vroeg stadium van de totalitaire beweging, door Legutko “totalitaire tendensen” genoemd, en dat ik ideologisch totalitarisme noem in relatie tot de huidige ontwikkelingen. Om totalitarisme een kans van slagen te geven, aldus Hannah Arendt, zijn drie belangrijke en nauw met elkaar verweven verschijnselen nodig: de massabeweging, de leidende rol van de elite in het aansturen van die massa’s en de inzet van niet aflatende propaganda.

De eenzame massa

Voor zijn vestiging en duurzaamheid is het totalitarisme in de eerste plaats afhankelijk van massale steun, verkregen door in te spelen op een gevoel van permanente crisis en angst in de samenleving. Dit voedt dan de drang van de massa’s om de machthebbers voortdurend “maatregelen” te laten nemen en leiderschap te laten tonen om de dreiging af te wenden waarvan is vastgesteld dat die de hele samenleving in gevaar brengt. De machthebbers kunnen “alleen aan de macht blijven zolang zij in beweging blijven en alles om zich heen in beweging zetten”. De reden hiervoor is dat totalitaire bewegingen voortbouwen op het klassieke falen van samenlevingen door de menselijke geschiedenis heen om een gevoel van gemeenschap en doel te creëren en te handhaven, in plaats daarvan geïsoleerde, egocentrische menselijke wezens voort te brengen zonder een duidelijk overkoepelend doel in het leven.

De massa’s die de totalitaire beweging volgen zijn zelf verloren en als gevolg daarvan op zoek naar een duidelijke identiteit en een doel in het leven dat zij in hun huidige omstandigheden niet vinden: “Sociale atomisering en extreme individualisering gingen vooraf aan de massabeweging (…). Het hoofdkenmerk van de massamens is niet brutaliteit en achterlijkheid, maar zijn isolement en gebrek aan normale sociale relaties.”

Hoe bekend klinkt dit voor iedereen die de moderne samenleving observeert. In een tijdperk waarin sociale media en wat er verder maar op beeldschermen wordt gepresenteerd boven alles de toon zetten en waarin tienermeisjes in een depressie vallen en meer zelfmoordpogingen doen vanwege het gebrek aan “likes” op hun Instagram-account, zien we inderdaad een onthutsend voorbeeld van dit gebrek aan normale relaties die in plaats daarvan bedoeld waren voor persoonlijke ontmoetingen die zouden leiden tot diepgaande uitwisselingen. In communistische samenlevingen is het de Partij die religieuze, sociale en familiebanden wil vernietigen om plaats te maken voor een burger die zich volledig kan onderwerpen aan de Staat en de dictaten van de Partij, zoals we zien gebeuren in China en Noord-Korea. In hedonistische en materialistische Westerse samenlevingen gebeurt deze zelfde vernietiging met andere middelen en onder het neomarxistische mom van onstuitbare “vooruitgang,” waar technologie en een valse definitie van het doel van de wetenschap het begrip van wat het betekent om mens te zijn uithollen: “In feite,” schrijft Dreher, “reproduceert deze technologie en de cultuur die eruit is voortgekomen de atomisering en radicale eenzaamheid die totalitaire communistische regeringen plachten op te leggen aan hun gevangen volkeren om hen gemakkelijker te controleren te maken.” Niet alleen hebben de smartphone en de sociale media de echte menselijke interactie drastisch verminderd, zoals elke leraar of ouder van schoolkinderen kan beamen, maar het sociale kader is in de afgelopen tijd verder dramatisch verslechterd door andere grote verschuivingen in de samenleving.

De steeds toenemende Big-Tech en overheidscontrole op taal, meningen en wetenschappelijke informatie in de SARS-CoV-2 pandemie, vergezeld van een niveau van censuur dat niet meer is gezien sinds de Tweede Wereldoorlog, heeft het publieke discours sterk verminderd en verarmd en het vertrouwen in de wetenschap, de politiek en de gemeenschap ernstig ondermijnd.

In 2020 en 2021 hebben goedbedoelde, maar vaak onverstandige Coronamaatregelen van de overheid, zoals lockdowns, maskerverplichtingen, toegangsvereisten voor openbare voorzieningen en Coronavaccinmandaten, de onbelemmerde menselijke interactie die elke samenleving nodig heeft om haar sociale weefsel te behouden en te versterken, nog verder enorm beperkt. Al deze van buitenaf opgelegde ontwikkelingen dragen er vanuit verschillende richtingen toe bij dat mensen, vooral jongeren, steeds meer en steeds langduriger verstoken blijven van die “normale sociale relaties” waar Hannah Arendt het over heeft. Bij gebrek aan alternatieven leidt dit grote groepen van de bevolking – de meesten zonder het te beseffen – in de armen van totalitaire ideologieën. Deze bewegingen echter, in de woorden van Arendt, “eisen totale, onbeperkte, onvoorwaardelijke en onveranderlijke loyaliteit van het individuele lid (…) [aangezien] hun organisatie te zijner tijd het gehele menselijke ras zal omvatten.”

Het uiteindelijke doel van het totalitarisme, legt zij uit, is de permanente overheersing van de mens van binnenuit, waarbij dus elk aspect van het leven wordt betrokken, waarbij de massa’s voortdurend in beweging moeten worden gehouden omdat “een politiek doel dat het einde van de beweging zou betekenen, eenvoudigweg niet bestaat”. Zonder op enigerlei wijze de ernst en urgentie van deze kwesties op zich te willen bagatelliseren, of de noodzaak om als samenleving manieren te bedenken om met de existentiële bedreigingen die eruit voortvloeien om te gaan, zijn de politieke en mediaverhalen van Corona voorbeelden van een dergelijk ideologisch totalitarisme dat volledig wil beheersen hoe mensen denken, spreken en handelen op dat gebied van het leven, door hen voortdurend in angst te laten leven door middel van goed geplande, regelmatige dramatische nieuwsberichten (een instrument dat hiervoor in de hele wereld met succes wordt gebruikt zijn de constante, goed voorbereide persconferenties door ernstig kijkende ministers in pakken achter plexiglas en geflankeerd door deskundigen en staatsvlaggen), geïnstrumentaliseerde hartverscheurende verhalen en oproepen tot onmiddellijke actie (“maatregelen”), om (vermeende of echte) nieuwe bedreigingen voor hun persoon, hun zaak en de samenleving als geheel het hoofd te bieden. Angst is de belangrijkste drijfveer om deze voortdurende angst en activisme in stand te houden.

De rol van de elite

Hannah Arendt legt vervolgens uit wat een verontrustend verschijnsel is van totalitaire bewegingen, namelijk de enorme aantrekkingskracht die ervan uitgaat op de elites, de “afschrikwekkende lijst van vooraanstaande mannen die het totalitarisme kan rekenen tot zijn sympathisanten, fellow-travelers, en ingeschreven partijleden. Deze elite is van mening dat wat nodig is om de acute problemen op te lossen waarmee de maatschappij momenteel wordt geconfronteerd, de totale vernietiging is, of op zijn minst de totale herinrichting, van alles wat tot op dat moment werd beschouwd als gezond verstand, logica en gevestigde wijsheid.

Wat de Coronacrisis betreft, wordt het welbekende vermogen van het menselijk lichaam om natuurlijke immuniteit op te bouwen tegen de meeste virussen waarmee het reeds in aanraking is geweest, op geen enkele wijze meer relevant geacht door degenen die vaccinatie-mandaten opleggen en daarbij fundamentele beginselen van de menselijke biologie en gevestigde medische wijsheid verwerpen.

Om deze totale revisie ten behoeve van volledige controle te bereiken, zijn de elites bereid samen te werken met om het even welke mensen of organisatie, met inbegrip van die mensen, door Arendt “het gepeupel” genoemd, die als kenmerken hebben “mislukking in het beroeps- en maatschappelijk leven, perversie en rampspoed in het privé-leven”. Een goed voorbeeld hiervan is de omgang van het Westen met de Chinese Communistische Partij. Hoewel de flagrante corruptie en de schendingen van de mensenrechten – waaronder de genocidale campagne tegen de Oeigoeren in Xinjiang – waaraan deze instelling van onderdrukking zich door de geschiedenis heen tot op de dag van vandaag schuldig maakt, goed gedocumenteerd zijn, evenals haar rol in het toedekken van de uitbraak van het SARS-CoV-2 virus in Wuhan in 2019, die wellicht het gevolg was van een lek in een laboratorium, zijn de meeste landen in de wereld zo afhankelijk van China geworden dat ze bereid zijn de andere kant op te kijken en samen te werken met een regime dat bereid is alles waar de liberale democratie voor staat met voeten te treden.

Hannah Arendt beschrijft een ander verontrustend element dat deel uitmaakt van wat zij noemt de “tijdelijke alliantie tussen het gepeupel en de elite” en dat is de bereidheid van deze elites om zich met leugens een weg te banen naar het verkrijgen en behouden van macht door “de mogelijkheid dat gigantische leugens en monsterlijke onwaarheden uiteindelijk kunnen worden vastgesteld als onbetwiste feiten.” Op dit moment is het geen bewezen feit dat regeringen en hun bondgenoten liegen over statistieken en wetenschappelijke gegevens rond Covid-19; het is echter duidelijk dat er veel ernstige inconsistenties bestaan die niet of niet voldoende worden aangepakt.

Doorheen de geschiedenis van totalitaire bewegingen en regimes zijn de daders met veel weggekomen omdat ze heel goed begrepen wat de eerste zorg is van de eenvoudige man of vrouw die zijn dagelijkse bezigheden doet om het leven te doen werken voor zijn gezin en andere afhankelijke personen, zoals meesterlijk uitgedrukt door Arendt: “Hij [Göring] bewees zijn superieure bekwaamheid om de massa’s te organiseren voor totale overheersing door aan te nemen dat de meeste mensen geen bohemiens, fanatici, avonturiers, seksmaniakken, mafkezen, noch sociale mislukkelingen zijn, maar in de eerste plaats mensen met een baan en goede huisvaderen. ” En: “[niets] bleek gemakkelijker te vernietigen dan de privacy en de privé moraal van mensen die aan niets anders dachten dan aan het veiligstellen van hun privé leven.”

We verlangen allemaal naar zekerheid en voorspelbaarheid en daarom doet een crisis ons zoeken naar manieren om zekerheid en veiligheid te verkrijgen of te behouden, en indien nodig zijn de meesten bereid daarvoor een hoge prijs te betalen, waaronder het opgeven van hun vrijheden en te leven met de gedachte dat hen misschien niet de hele waarheid wordt verteld over de crisis die aan de gang is. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat, gezien de potentiële dodelijke gevolgen van het Coronavirus voor de mens, onze zeer menselijke angst voor de dood de meesten van ons ertoe heeft gebracht zonder veel slag of stoot afstand te doen van de rechten en vrijheden waarvoor onze vaders en grootvaders zo hard hebben gevochten.

Terwijl overal ter wereld vaccinatieverplichtingen worden ingevoerd voor werknemers in vele bedrijfstakken en omgevingen, voldoet de meerderheid aan deze verplichtingen, niet omdat zij zelf noodzakelijkerwijs geloven dat zij het Corona-vaccin nodig hebben, maar alleen omdat zij hun vrijheden willen terugwinnen en hun baan willen behouden, zodat zij hun gezin kunnen voeden. De politieke elites die deze mandaten opleggen weten dit natuurlijk en maken er slim gebruik van, vaak zelfs met de beste bedoelingen in de overtuiging dat dit nodig is om de huidige crisis aan te pakken.

Totalitaire propaganda

Het belangrijkste en ultieme instrument van totalitaire bewegingen in niet-totalitaire samenlevingen is de werkelijke controle over de massa’s door hen voor zich te winnen met behulp van propaganda: “Alleen het gepeupel en de elite kunnen worden aangetrokken door de dynamiek van het totalitarisme zelf; de massa’s moeten worden gewonnen door propaganda. “Zoals Hannah Arendt uitlegt, worden zowel angst als wetenschap op grote schaal gebruikt om de propagandamachine te oliën. Angst wordt altijd gepropageerd als gericht op iemand of iets van buitenaf die een werkelijke of vermeende bedreiging vormt voor de samenleving of het individu. Maar er is nog een ander, nog sinisterder element dat totalitaire propaganda van oudsher gebruikt om de massa’s door middel van angst over te halen haar voorbeeld te volgen en dat is “het gebruik van indirecte, verhulde en dreigende wenken tegen allen die geen acht slaan op haar leer (…)”, terwijl zij zich tegelijkertijd beroept op het strikt wetenschappelijke en het algemeen nut beogende karakter van haar argumentatie dat die maatregelen nodig zijn. Zowel de opzettelijke instrumentalisering van angst als de voortdurende verwijzing naar “de wetenschap volgen” door politieke actoren en de massamedia in de Corona-crisis is uiterst succesvol geweest als propaganda-instrument.

Hannah Arendt geeft vrijelijk toe dat het gebruik van wetenschap als een effectief instrument van de politiek in het algemeen wijdverbreid is geweest en niet noodzakelijk altijd in slechte zin. Dit is natuurlijk ook het geval waar het de Corona-crisis betreft. Toch, zo vervolgt zij, heeft de obsessie met de wetenschap de westerse wereld sinds de 16e eeuw steeds meer gekenmerkt. Zij ziet de totalitaire bewapening van de wetenschap, met een citaat van de Duitse filosoof Eric Voegelin, als het eindstadium van een maatschappelijk proces waarin “de wetenschap een afgod is geworden die het kwaad van het bestaan op magische wijze zal genezen en de aard van de mens zal transformeren”.

De wetenschap wordt ingezet om de argumenten te leveren voor de rechtvaardiging van de maatschappelijke angst en voor de redelijkheid van de verregaande maatregelen die worden opgelegd om het externe gevaar te “confronteren” en “uit te roeien”. Arendt: “De wetenschappelijkheid van de totalitaire propaganda wordt gekenmerkt door het bijna uitsluitend aandringen op wetenschappelijke profetie (…)”

Hoeveel van dergelijke profetieën hebben we niet gehoord sinds begin 2020 en die niet zijn uitgekomen? Het is helemaal niet relevant, vervolgt Arendt, of deze “profetieën” gebaseerd zouden zijn op goede of slechte wetenschap, aangezien de leiders van de massa’s er zich in de eerste plaats op toeleggen de werkelijkheid aan te passen aan hun eigen interpretaties en, waar nodig geacht, leugens, waarbij hun propaganda wordt “gekenmerkt door haar extreme minachting voor feiten als zodanig.”

Zij geloven niet in iets dat te maken heeft met persoonlijke ervaring of met wat zichtbaar is, maar alleen in wat zij zich voorstellen, in wat hun eigen statistische modellen zeggen, en in het ideologisch consistente systeem dat zij daaromheen hebben opgebouwd. Organisatie en doelgerichtheid is wat de totalitaire beweging nastreeft om volledige controle te verkrijgen, waarbij de inhoud van de propaganda (of die nu feitelijk of fictief is, of beide) een onaantastbaar element van de beweging wordt en waarbij objectieve rede of laat staan het publieke debat geen rol meer spelen.

Tot nu toe zijn een respectvol openbaar debat en een stevig wetenschappelijk discours niet mogelijk geweest als het gaat om de beste manier om te reageren op de pandemie van Corona. De elites zijn zich hier terdege van bewust en gebruiken dit om hun agenda door te drukken, dat het juist radicale consistentie is waar de massa’s in tijden van existentiële crisis naar verlangen, omdat het hun (aanvankelijk) een gevoel van veiligheid en voorspelbaarheid geeft. Maar hier ligt ook de grote zwakte van totalitaire propaganda, want uiteindelijk “(…) kan zij dit verlangen van de massa’s naar een volledig consistente, begrijpelijke en voorspelbare wereld niet vervullen zonder ernstig in strijd te komen met het gezond verstand.”

Vandaag de dag zien we dit verergerd, zoals ik hierboven al aangaf, door een fundamenteel gebrekkig begrip en gebruik van de wetenschap door de machthebbers. Martin Kulldorff, voormalig professor aan de Harvard Medical School, een bekend epidemioloog en biostatisticus die gespecialiseerd is in uitbraken van besmettelijke ziekten en de veiligheid van vaccins, merkt op wat de juiste toepassing van wetenschap is en hoe deze ontbreekt in het huidige verhaal: “Wetenschap gaat over rationele onenigheid, het in twijfel trekken en testen van orthodoxie en de voortdurende zoektocht naar de waarheid.”

We zijn nu heel ver verwijderd van dit concept in een openbaar klimaat waarin de wetenschap is gepolitiseerd tot een waarheidsfabriek die geen afwijkende meningen duldt, zelfs als het alternatieve gezichtspunt slechts de talloze inconsistenties en onwaarheden schetst die deel uitmaken van het politieke en mediaverhaal. Op het moment echter, aldus Arendt, dat deze systeemfout duidelijk wordt voor de deelnemers aan de totalitaire beweging en haar nederlaag dreigt, zullen zij onmiddellijk ophouden in haar toekomst te geloven, en van de ene dag op de andere datgene opgeven waarvoor zij de vorige dag nog bereid waren alles te geven.

Een treffend voorbeeld van een dergelijk van de ene dag op de andere opgeven van een totalitair systeem is de manier waarop de meeste apparatsjiks in Oost- en Midden-Europa tussen 1989 en 1991 veranderden van hardline-carrièrecommunisten in enthousiaste liberale democraten. Zij lieten eenvoudigweg het systeem varen waar zij jarenlang zo trouw deel van hadden uitgemaakt en vonden een alternatief systeem dat zij nu door de omstandigheden konden omarmen. Zoals we uit de puinhopen van de geschiedenis weten, heeft elke poging tot totalitarisme een houdbaarheidsdatum. Ook de huidige versie zal mislukken.

II Dehumanisering op het werk

Tijdens mijn ruim 30 jaar studie en onderwijs van de Europese geschiedenis en de bronnen van recht en rechtvaardigheid, is een patroon ontstaan waarover ik al in 2014 publiceerde onder de titel “Mensenrechten, geschiedenis en antropologie: heroriëntatie van het debat.” In dit artikel beschreef ik het proces van “ontmenselijking in 5 stappen” en hoe deze mensenrechtenschendingen over het algemeen niet door “monsters” worden gepleegd, maar voor een groot deel door gewone mannen en vrouwen – geholpen door de passief geïdeologiseerde massa – die ervan overtuigd zijn dat wat zij doen of waaraan zij deelnemen goed en noodzakelijk is, of op zijn minst te rechtvaardigen.

Sinds maart 2020 zijn we getuige van de wereldwijde ontplooiing van een ernstige gezondheidscrisis die leidt tot ongekende druk van de overheid, de media en de samenleving op hele bevolkingsgroepen om zich neer te leggen bij verregaande en meestal ongrondwettelijke maatregelen die de vrijheden van mensen inperken en in veel gevallen door middel van bedreigingen en ongepaste druk hun lichamelijke integriteit schenden. In deze periode is het steeds duidelijker geworden dat er vandaag bepaalde tendensen te bespeuren zijn die een zekere gelijkenis vertonen met het soort ontmenselijkende maatregelen die in de regel door totalitaire bewegingen en regimes worden toegepast.

Eindeloze lock-downs, door de politie opgelegde quarantaines, reisbeperkingen, vaccinmandaten, de onderdrukking van wetenschappelijke gegevens en debat, censuur op grote schaal, en het onophoudelijk uit de etalage zetten en aan de schandpaal nagelen van kritische stemmen zijn allemaal voorbeelden van ontmenselijkende maatregelen die niet thuishoren in een systeem van democratie en de rechtsstaat. Wij zien ook het proces waarbij een bepaald deel van de bevolking steeds meer naar de periferie wordt verbannen en als onverantwoordelijk en ongewenst wordt bestempeld vanwege het “risico” dat zij voor anderen vormen, met als gevolg dat de samenleving hen geleidelijk buitensluit. De president van de Verenigde Staten heeft in een belangrijke live uitgezonden beleidstoespraak duidelijk gemaakt wat dit betekent:

“We zijn geduldig geweest, maar ons geduld raakt op. En je weigering heeft ons allemaal de kop gekost. Dus, alstublieft, doe het juiste. Maar neem het niet van mij aan; luister naar de stemmen van ongevaccineerde Amerikanen die in ziekenhuisbedden liggen, hun laatste adem uitblazen en zeggen: “Was ik maar gevaccineerd.” “Was het maar zo.”” – President Joe Biden  9 September , 2021

De vijf stappen

Degenen die vandaag de dag politieke retoriek bedrijven waarbij de “gevaccineerden” worden opgezet tegen de “niet-gevaccineerden”, of vice versa, begeven zich op een zeer gevaarlijke weg van demagogie die in de geschiedenis nog nooit goed is afgelopen. Slavenka Drakulic merkt in haar analyse van wat tot het Joegoslavische etnische conflict van 1991-1999 heeft geleid, op:” (…) na verloop van tijd worden die ‘Anderen’ ontdaan van al hun individuele kenmerken. Het zijn niet langer kennissen of beroepsbeoefenaars met bepaalde namen, gewoonten, verschijningen en karakters; in plaats daarvan zijn het leden van de vijandelijke groep. Wanneer een persoon op zo’n manier tot een abstractie wordt gereduceerd, is men vrij om hem te haten omdat het morele obstakel al is opgeheven.”

Als we kijken naar de geschiedenis van totalitaire bewegingen die uiteindelijk leiden tot totalitaire regimes en hun campagnes van door de staat gecontroleerde vervolging en segregatie, dan is dit wat er gebeurt.

De eerste stap van ontmenselijking is het creëren en politiek instrumentaliseren van angst en de daaruit voortvloeiende permanente angst onder de bevolking: angst voor het eigen leven en angst voor een specifieke groep in de samenleving die als een bedreiging wordt beschouwd, wordt voortdurend gevoed.

Angst voor het eigen leven is natuurlijk een begrijpelijke en volkomen gerechtvaardigde reactie op een potentieel gevaarlijk nieuw virus. Niemand wil graag onnodig ziek worden of sterven. We willen geen vervelend virus oplopen als het kan worden vermeden. Maar zodra deze angst wordt geïnstrumentaliseerd door (staats)instellingen en mediakanalen om hen te helpen bepaalde doelen te bereiken, zoals bijvoorbeeld de Oostenrijkse regering in maart 2020 heeft moeten toegeven te hebben gedaan toen zij de bevolking wilde overtuigen van de noodzaak van een lockdown, wordt angst een machtig wapen.

Opnieuw brengt Hannah Arendt haar scherpe analyse in als ze opmerkt: “Het totalitarisme is nooit tevreden met heerschappij met uitwendige middelen, namelijk door middel van de staat en een geweldsmachine; dankzij zijn eigenaardige ideologie en de rol die het in dit dwangapparaat is toebedeeld, heeft het totalitarisme een middel ontdekt om de mens van binnenuit te overheersen en te terroriseren.”

In zijn toespraak van 9 september 2021 instrumentaliseert President Biden voor politieke doeleinden de normale menselijke angst voor het potentieel dodelijke virus en breidt deze verder uit met angst voor “ongevaccineerden”, door te suggereren dat zij per definitie niet alleen verantwoordelijk zijn voor hun eigen dood maar mogelijk ook voor de uwe omdat zij “onnodig gebruik” maken van ICU ziekenhuisbedden. Op deze manier is er een nieuw wantrouwen en een nieuwe angst ontstaan rond een specifieke groep mensen in de samenleving voor wat zij u en uw groep zouden kunnen aandoen.

Het creëren van angst jegens die specifieke groep maakt hen vervolgens tot gemakkelijk identificeerbare zondebokken voor het specifieke probleem waarmee de samenleving nu wordt geconfronteerd, ongeacht de feiten. Een ideologie van publiekelijk gerechtvaardigde discriminatie, gebaseerd op een emotie die aanwezig is in individuele mensen in de samenleving, is geboren. Dit is precies hoe de totalitaire bewegingen die in de recente Europese geschiedenis tot totalitaire regimes zijn uitgegroeid, zijn begonnen. Hoewel het niveau van geweld en uitsluiting van de totalitaire regimes van de 20e eeuw niet te evenaren is, zien we vandaag actieve, op angst gebaseerde propaganda van de overheid en de media die de uitsluiting van mensen rechtvaardigt. Eerst de “asymptomatische”, toen de “ontmaskerde” en nu de “niet-gevaccineerde” worden voorgesteld en behandeld als een gevaar en een last voor de rest van de samenleving. Hoe vaak hebben we de afgelopen maanden niet van politieke leiders gehoord dat we de “pandemie van de ongevaccineerden” doormaken en dat de ziekenhuizen er vol mee liggen:

“Dat zijn bijna 80 miljoen Amerikanen die niet gevaccineerd zijn. En in een land zo groot als het onze, is dat 25 procent minderheid. Die 25 procent kan veel schade aanrichten – en dat doen ze ook. De ongevaccineerden overbevolken onze ziekenhuizen, ze overspoelen de spoedeisende hulp en de intensive care, waardoor er geen plaats is voor iemand met een hartaanval, of pancreatitis, of kanker.” – President Joe Biden, 9 September, 2021

De tweede stap van ontmenselijking is zachte uitsluiting: de groep die tot zondebok wordt gemaakt, wordt uitgesloten van bepaalde – maar niet alle – delen van de samenleving. Zij worden nog steeds als deel van die samenleving beschouwd, maar hun status is naar beneden bijgesteld. Zij worden slechts getolereerd, terwijl zij tegelijkertijd in het openbaar worden berispt omdat zij anders zijn of zich anders gedragen. Er worden ook systemen ingevoerd die de autoriteiten, en dus het grote publiek, in staat stellen gemakkelijk te identificeren wie deze “anderen” zijn. Voer de “groene pas” of QR-code in. In veel Westerse landen wordt nu met de vinger gewezen, vooral naar degenen die niet zijn ingeënt tegen het SARS-CoV-2-virus, ongeacht de grondwettelijk beschermde overwegingen of medische redenen waarom mensen kunnen besluiten deze specifieke prik niet te krijgen.

Zo was Oostenrijk op 5 november 2021 het eerste land in Europa dat zeer discriminerende beperkingen invoerde voor “niet-gevaccineerden”. Deze burgers mogen niet meer deelnemen aan het maatschappelijk leven en kunnen alleen nog naar hun werk, boodschappen doen, naar de kerk gaan, een wandeling maken of zich bezighouden met duidelijk omschreven “noodgevallen”. Nieuw-Zeeland en Australië hebben soortgelijke beperkingen. Er zijn tal van voorbeelden in de wereld waar mensen zonder bewijs van Corona-vaccinatie hun baan verliezen en de toegang wordt ontzegd tot tal van bedrijven, winkels en zelfs kerken. Er zijn ook steeds meer landen die mensen zonder vaccinatiebewijs verbieden aan boord van vliegtuigen te gaan of zelfs expliciet verbieden vrienden thuis te laten eten, zoals in Australië:

“De boodschap is dat als je met vrienden wilt eten en mensen in je huis wilt ontvangen, je je moet laten vaccineren.” – Staats premier Gladys Berejiklian van New South Wales, Australië, 27 september 2021

De derde stap van ontmenselijking, die meestal parallel aan de tweede stap plaatsvindt, wordt uitgevoerd via een gedocumenteerde rechtvaardiging van de uitsluiting: academisch onderzoek, meningen van deskundigen en wetenschappelijke studies die op grote schaal via de media worden verspreid, worden gebruikt om de propaganda van angst en de daaropvolgende uitsluiting van een specifieke groep te onderbouwen; om te “verklaren” of te “bewijzen” waarom de uitsluiting noodzakelijk is voor het “welzijn van de samenleving” en voor iedereen om “veilig te blijven”. Hannah Arendt merkt op dat “[d]e sterke nadruk die in totalitaire propaganda wordt gelegd op het “wetenschappelijke” karakter van haar beweringen is vergeleken met bepaalde reclametechnieken die zich ook tot de massa richten. (…) Wetenschap is in het geval van zowel bedrijfspubliciteit als totalitaire propaganda duidelijk slechts een surrogaat voor macht. De obsessie van totalitaire bewegingen met “wetenschappelijke” bewijzen houdt op zodra zij aan de macht zijn.”

Het interessante voorbehoud hierbij is dat de wetenschap natuurlijk vaak op een bevooroordeelde manier wordt gebruikt, waarbij alleen die studies worden gepresenteerd die in het officiële verhaal passen en niet het minstens even grote aantal studies, hoe gerenommeerd de auteurs ervan ook zijn, die alternatieve inzichten en conclusies bieden die zouden kunnen bijdragen tot een constructief debat en betere oplossingen. Zoals eerder gezegd, wordt de wetenschap hier gepolitiseerd als een instrument voor het promoten van wat de leiders van de totalitaire beweging hebben besloten dat de waarheid moet zijn en van de maatregelen en acties die op die versie van de waarheid zijn gebaseerd. Alternatieve standpunten worden eenvoudigweg gecensureerd, zoals we zien bij YouTube, Twitter en Facebook, op een schaal die zijn weerga niet kent.

Niet sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn zoveel gerenommeerde en veelgeprezen academici, wetenschappers en artsen, waaronder Nobelprijswinnaars en -genomineerden, tot zwijgen gebracht, uit hun ambt ontheven en ontslagen, enkel en alleen omdat zij de officiële of “juiste” lijn niet aanhangen. Zij verlangen alleen maar naar een stevige openbare discussie over de vraag hoe de kwestie in kwestie het best kan worden aangepakt en gaan zo gezamenlijk op zoek naar de waarheid. Dit is het punt waarop we uit de geschiedenis weten dat de ideologie van de dag nu formeel is verankerd en mainstream is geworden.

De vierde stap van de ontmenselijking is de harde uitsluiting: de groep waarvan nu “bewezen” is dat zij de oorzaak is van de problemen en de huidige impasse in de samenleving, wordt vervolgens uitgesloten van de burgermaatschappij als geheel en wordt rechteloos. Zij hebben geen stem meer in de samenleving omdat zij geacht worden er geen deel meer van uit te maken. In het uiterste geval hebben zij geen recht meer op de bescherming van hun grondrechten. Als het gaat om Coronamaatregelen die door regeringen wereldwijd en in verschillende mate worden opgelegd, zien we op sommige plaatsen al ontwikkelingen die naar dit vierde stadium neigen.

Hoewel dergelijke maatregelen qua reikwijdte en strengheid niet kunnen worden vergeleken met die welke door totalitaire regimes in het verleden en heden werden opgelegd, geven zij duidelijk blijk van zorgwekkende totalitaire tendensen die, indien zij niet worden gecontroleerd, uiteindelijk tot iets veel ergers zouden kunnen uitgroeien. In Melbourne, Australië, bijvoorbeeld, zal binnenkort een eufemistisch “Centrum voor Nationale Weerbaarheid” worden voltooid (als één van verschillende van dergelijke centra) dat zal fungeren als een permanente faciliteit waar mensen onder dwang in quarantaine zullen worden opgesloten, bijvoorbeeld wanneer zij terugkeren van buitenlandse reizen. De regels en voorschriften voor het leven in een dergelijke reeds bestaande interneringsfaciliteit in de Australische deelstaat Northern Territory zorgen voor huiveringwekkende Orwelliaanse lectuur:

“Chief Health Officer Direction 52 van 2021 zet uiteen wat een persoon moet doen wanneer hij in quarantaine is in het Centre for National Resilience en in Alice Springs Quarantine Facility. Deze richtlijn is een wet – iedereen die in quarantaine is, moet doen wat in de richtlijn staat. Als iemand zich niet aan de richtlijnen houdt, kan de politie van het Northern Territory een waarschuwing wegens overtreding uitvaardigen met een geldboete.”

De vijfde en laatste stap van ontmenselijking is uitroeiing, sociaal of fysiek. De uitgesloten groep wordt met geweld uit de samenleving gestoten, hetzij doordat iedere deelname aan de samenleving onmogelijk wordt gemaakt, hetzij door verbanning naar kampen, getto’s, gevangenissen en medische inrichtingen. In de meest extreme vormen van totalitaire regimes die we hebben gezien onder het communisme en nazisme, maar ook het etnisch nationalisme tijdens de oorlogen in het voormalige Joegoslavië van 1991-1999, leidt dit er vervolgens toe dat deze mensen fysiek worden uitgeroeid of op zijn minst worden behandeld als mensen die “niet langer menselijk” zijn. Dit wordt gemakkelijk mogelijk omdat niemand meer voor hen spreekt, onzichtbaar als zij zijn geworden. Zij hebben hun plaats in de politieke samenleving verloren en daarmee elke kans om hun rechten als mens op te eisen. Voor de totalitairen maken zij geen deel meer uit van de mensheid.

In het Westen hebben we dit eindstadium van totalitarisme en de daaruit voortvloeiende ontmenselijking gelukkig nog niet bereikt. Hannah Arendt waarschuwt echter dat we er niet op moeten rekenen dat democratie alleen voldoende is als bolwerk tegen het bereiken van dit vijfde stadium:

 “Een opvatting van het recht die wat juist is vereenzelvigt met het begrip van wat goed is voor – voor het individu, of het gezin, of het volk, of het grootste aantal – wordt onvermijdelijk wanneer de absolute en transcendente maatstaven van de religie of de natuurwet hun gezag hebben verloren. En dit probleem is geenszins opgelost als de eenheid waarop het “goed voor” van toepassing is, zo groot is als de mensheid zelf. Want het is zeer wel denkbaar, en zelfs binnen het domein van de praktische politieke mogelijkheden, dat op een goede dag een sterk georganiseerde en gemechaniseerde mensheid heel democratisch – namelijk bij meerderheidsbesluit – tot de conclusie komt dat het voor de mensheid als geheel beter zou zijn bepaalde delen ervan te liquideren.”

III Conclusie: hoe bevrijden wij onszelf?

De geschiedenis geeft ons een krachtig richtsnoer over hoe we het juk van het totalitarisme kunnen afwerpen, in welk stadium of welke vorm het zich ook aandient; ook de huidige ideologische vorm waarvan de meesten niet eens beseffen dat die plaatsvindt. We kunnen het terugtrekken van de vrijheid en het begin van de ontmenselijking daadwerkelijk stoppen. In de woorden van George Orwell “[vrijheid] is de vrijheid om te zeggen dat twee plus twee vier is. Als dat wordt toegestaan, volgt al het andere.” Wij leven in tijden waarin juist deze vrijheid ernstig wordt bedreigd als gevolg van ideologisch totalitarisme, iets wat ik heb proberen te illustreren aan de hand van de manier waarop westerse samenlevingen omgaan met de Corona-crisis, waarbij de feiten er maar al te vaak niet toe lijken te doen ten gunste van de bekrachtiging van de nieuwste systeem ideologische orthodoxie. Het beste voorbeeld van hoe vrijheid kan worden hersteld is de manier waarop de volkeren van Oost- en Midden-Europa vanaf 1989 een einde hebben gemaakt aan de totalitaire heerschappij van het communisme in hun landen.

Het was hun lange proces van herontdekking van de menselijke waardigheid en hun geweldloze maar volhardende burgerlijke ongehoorzaamheid die de regimes van de communistische elite en hun bondgenoten van de maffia ten val brachten, door de onwaarachtigheid van hun propaganda en de onrechtvaardigheid van hun beleid aan het licht te brengen. Zij wisten dat de waarheid een doel is dat moet worden bereikt, niet een voorwerp dat moet worden opgeëist, en dus nederigheid en een respectvolle dialoog vereist. Zij begrepen dat een samenleving alleen vrij, gezond en welvarend kan zijn wanneer geen mens wordt uitgesloten en wanneer er altijd een oprechte bereidheid en openheid is voor een stevig openbaar debat, om de ander te horen en te begrijpen, hoe verschillend zijn of haar mening of levenshouding ook mag zijn.

Uiteindelijk hebben zij de volledige verantwoordelijkheid voor hun eigen leven en dat van de mensen om hen heen heroverd door hun angst, passiviteit en slachtofferschap te overwinnen, door opnieuw te leren voor zichzelf te denken en door het op te nemen tegen een staat, bijgestaan door zijn handlangers, die zijn enige doel was vergeten: het dienen en beschermen van elk van zijn burgers, en niet alleen diegenen die hij uitkiest.

Alle totalitaire pogingen eindigen altijd op de mestvaalt van de geschiedenis. Dit zal geen uitzondering zijn.

Christiaan W.J.M. Alting von Geusau is afgestudeerd in de rechten aan de Rijksuniversiteit Leiden (Nederland) en de Universiteit van Heidelberg (Duitsland). Hij promoveerde cum laude tot doctor in de rechtsfilosofie aan de Universiteit van Wenen (Oostenrijk) met een proefschrift over “Human Dignity and the Law in post-War Europe”, dat in 2013 internationaal werd gepubliceerd. Hij is voorzitter en rector van de Katholieke Universiteit ITI in Oostenrijk, waar hij ook hoogleraar recht en onderwijs is. Hij bekleedt een ereprofessoraat aan de Universidad San Ignacio de Loyola in Lima, Peru en is voorzitter van het International Catholic Legislators Network (ICLN). De in dit essay geuite meningen zijn niet noodzakelijk die van de organisaties die hij vertegenwoordigt en zijn dus op persoonlijke titel geschreven.

Bron: Totalitarianism and the Five Stages of Dehumanization ⋆ Brownstone Institute

Wilt u meer lezen in een van de uitgebreide dossiers in EWTN Lage Landen, bijvoorbeeld ‘Totalitaire beweging‘?  Klik dan hier of gebruik één van de andere ’tags’ boven aan deze post.

Vindt u deze website goed, ondersteun ons initiatief. EWTN Lage Landen wordt geheel uitgevoerd wordt door vrijwilligers, een pater en een bisschop. Steun ons door u te abonneren op ons youtube kanaal, weest onze ambassadeur door het door te geven aan vrienden en kennissen en/of klik boven op de donatie knop, of neem contact met ons op . Wij kunnen uw hulp/steun goed gebruiken. Bij voorbaat dank. Team EWTN Lage Landen 

Additionele Keywoorden naast de gebruikte ‘Tags’: Coronavaccinmandaten | Covid-19 | Genocide en misdaden tegen de menselijkheid | Ideologisch totalitarisme | Lockdowns | Maskerverplichtingen | Toegangsvereisten voor openbare voorzieningen | Verplichte QR-code |

211124 | [XLS00] | 220913 1743 | 230429 3007 | 231010 3926| 231119 4263 | 241027 5415 |