Thuisvaart in de ark van de traditie (2): Traditie? Welke traditie?
Thuisvaart in de ark van traditie
Pater Elias Leyds c.s.j. Oisterwijk December 2023 (vertaling van de oorspronkelijk in het Engels geschreven tekst)
In mijn vorige artikel deelde ik mijn verbijstering over de verwarrende leer van het huidige leergezag en het gebrek aan duidelijke antwoorden op geldige vragen, die zijn gerezen onder de gelovigen en hun dienaren, de geestelijkheid. Het moet herhaald worden dat het voor priesters noch een recht, noch een optie is om het leergezag te ondervragen in geval van verwarring. Het is louter een plicht, bepaald door het respect voor de gelovigen en voor hun Heer. Het gebrek aan duidelijke antwoorden zal allereerst een crisis in geloof en kinderlijk vertrouwen veroorzaken. Als vervolgens vragen stellen gelijk wordt gesteld aan kritiek, bevinden we ons niet langer in de sfeer van gedeelde verantwoordelijkheid die de ruggengraat vormt van de Rooms-Katholieke Kerk. We zijn dan in een totalitair paradigma beland. De hiërarchie kan haar macht behouden, maar zal haar relevantie verliezen. Uiteindelijk zullen de gelovigen op zoek moeten gaan naar alternatieve autoriteiten, die namens hen kunnen bemiddelen aan de grenzen van het bestaan.
Voor veel gelovige mensen die bij mij komen voor advies en steun, is dit in feite hun huidige situatie. In deze unieke beproeving van hun geloof, van ons geloof zou ik zeggen, hebben wij katholieken een uniek bolwerk voor onze hoop, namelijk onze traditie, die ons onmiddellijk en onbetwistbaar met de apostelen verbindt. Traditie is niet alleen iets dat door trouwe generaties is doorgegeven, zodat we de geopenbaarde waarheid kunnen geloven. In de traditie vinden we ook voorbeelden van hoop tegen alle verwachtingen in. De traditie helpt ons dus niet alleen om helder te zien en antwoorden te vinden over geloofszaken, die de huidige autoriteiten niet geven. In onze traditie vinden we ook de getuigenissen van voorouders, van wie sommigen heilig verklaard zijn, en die beproevingen overwonnen hebben waar wij niet eens aan zouden durven denken. Maar zelfs als we troost vinden in de traditie, wordt het er niet gemakkelijker op. Niet alles aan traditionele gebruiken is even waardevol. Een priester kan graag de traditionele Latijnse mis opdragen, maar een reden hebben om kanten stof te verafschuwen omdat het voor hem en anderen een verwijfde uitstraling heeft. Er is onderscheidingsvermogen nodig. Zelfs hier bedreigen twee verleidelijke, maar verraderlijke denkwijzen de eenvoud en het geluk van onze katholieke toewijding: een dialectische denkwijze en een gnostische denkwijze.
Om te onderscheiden wat we wel en niet moeten geloven, wat we wel en niet moeten doen, wie we kunnen vertrouwen en wie we respectvol en discreet moeten vermijden, moeten we onze rede gebruiken. En, zoals de heilige Thomas van Aquino herhaaldelijk aangeeft, de rede verenigt én scheidt. Zo kunnen we, afhankelijk van ons karakter, of gewoon van onze stemming van het moment, geneigd zijn om één van deze twee bewegingen te kiezen. Ten eerste leidt de neiging om te scheiden in plaats van te verenigen tot een mentaliteit die alleen aandacht heeft voor tegenstellingen en zich laat gelden door tegenwerking. In sportieve evenementen leidt dit tot momenten van vreugdevolle competitieve communicatie. Maar wanneer het de verbinding van de rede met de werkelijkheid monopoliseert, verandert het in een gewelddadige dialectische geest die conflicten en oorlog veroorzaakt en in stand houdt.
Met zo’n dialectische denkwijze kunnen we in de verleiding komen om ons te verzetten tegen de traditie en het huidige pausschap. We kunnen uiteindelijk vraagtekens zetten bij de geldigheid van het conclaaf dat de huidige paus heeft gekozen. Maar voor de grote meerderheid van de katholieken, zoals ikzelf, ligt deze kwestie lichtjaren buiten onze competentie. Voor simpele zielen, zoals ik, staat de bewering dat Franciscus niet de paus is gelijk aan het opeisen van de troon voor jezelf. Met andere woorden, als hij niet de paus is, moet ik het zijn. Wat mij betreft is het sedevacantisme dan ook een farce. Maar hoe verenigen we deze twee: traditie, inclusief eerdere pausschappen, en het huidige pausschap? Door onze vragen op een respectvolle en liefdevolle manier te formuleren met dezelfde duidelijkheid als de pausen uit het verleden hun antwoorden formuleerden.
Joodse en Romeinse samenlevingen dankten hun samenhang aan publieke verantwoordelijkheid. Daarom is het Oude Testament, zelfs zonder de goddelijke inspiratie ervan te bevestigen, zo’n fascinerende verzameling oude boeken. En dat is ook de reden waarom de Kerk van Christus zoveel kenmerken van het Romeinse burgerschap integreerde; die de goddelijke voorzienigheid ook een geschikt decor had geacht voor de menswording van het Woord. Publieke verantwoordelijkheid is een sleutelelement – gesymboliseerd door de sleutels van de heilige Petrus – van onze katholieke traditie. Paradoxaal genoeg maakt het ons kwetsbaar en tegelijk onoverwinnelijk sterk. Hoe vuriger we willen dienen als bemiddelaars tussen de gelovigen en onze Heer, hoe moeizamer we onze plicht moeten vervullen om duidelijke vragen te formuleren aan onze autoriteit, wanneer dat nodig is.
En laten we het handelsmerk van ons katholieke geloof niet vergeten: het dogma van het filioque, dat stelt dat Vader en Zoon één enkelvoudig principe zijn in het eeuwig ‘ademen’ van de Heilige Geest, de derde Persoon van de Heilige Drie-eenheid. Ik zie onze verantwoordingsplicht tegenover God en de mensen als het beeld van het filioque in ons. Door onze verantwoording tegenover God voor ons gebruik van de gaven die we van Hem hebben ontvangen, krijgt de gelijkenis met zijn filioque vorm in ons door de Heilige Geest. Hierin is de paus, die we aanspreken als Heilige Vader, ook al is hij als plaatsvervanger van Jezus Christus niet het hoofd van de Kerk, een onmisbare schakel. Wanneer onze plichtsgetrouwe vragen aan de paus de eenvoudige helderheid delen met de antwoorden die zijn voorgangers gaven aan hun gelovigen, dan zal de Paracleet komen. Gods Geest van Waarheid komt onmiddellijk als Hij door een duidelijke stem wordt aangeroepen, want Hij wordt aangetrokken door Zijn eigen gelijkenis in het vlees.
In de echokamers van virtuele sociale media daarentegen verdwalen zielen, gestuurd door dialectische geesten, in een moeras van valse vrienden en ijdele vijanden. In hun eenzaamheid worden ze misschien de enige echte paus die overblijft. Het is beter enige tijd in een geestelijke woestijn te verblijven en daar te wachten op de Heer die Is wie Hij is. Ook al moet je eerst schreeuwen met een rauwe stem die niemand hoort, je wordt er sterker van. De Parakleet luistert naar zo’n stem en zal op zijn tijd een kristalhelder antwoord toefluisteren.
De tweede verraderlijke denkwijze die zich van ons meester zou kunnen maken, verschilt van de dialectische en is eerder gnostisch en inclusief. Door de schoonheid van culturele verworvenheden en indrukwekkende monumenten die ons herinneren aan het christelijke verleden, zouden we de traditie kunnen beschouwen als een soort complete kennis die ons van het geloof en een veilig christelijk leven verzekert. Dit is echter niet het geval. Onze kennis zal ons niet redden en zelfs deze traditionalistische variant van gnosticisme is misleidend. Onze vertrouwensvolle gehoorzaamheid aan God zal altijd groter moeten zijn dan de overtuigingskracht van hetgeen we weten of zelfs maar begrijpen. Sterker nog, menselijke kennis, zelfs over goddelijke zaken, is onvolledig en moet ‘in het vlees’ voltooid worden door menselijk handelen. Onze Heer heeft het voorbeeld gegeven door de Menswording te voltooien in het offer van zijn aardse lichamelijke leven – of ‘zijn ziel neer te leggen’, zoals de heilige Schrift het letterlijk zegt.
Gnosticisme (uit het Grieks: γνῶσις, gnosis of kennis), dat leidt tot valse mystiek en de afgoderij van menselijke kennis, is slechts de karikatuur van het christelijke geloof in het vleesgeworden eeuwige Woord (in het Grieks: λόγος). Ook al is Jezus Christus een goddelijke Persoon, toch deelt Hij de onvolledigheid van de menselijke natuur. In Zijn goddelijke Persoon is deze menselijke onvolledigheid een mysterieuze openheid naar de andere twee goddelijke Personen en zo kan ook in ons de openheid naar God hersteld worden. Hij gehoorzaamt aan Zijn Vader en getuigt van Hem, terwijl Hij verblijft en handelt in zowel de Heilige Geest als in het vlees.
De hele traditie getuigt van Hem. Dit is geen goed nieuws voor de lafaards en de lauwen. De traditie biedt ons geen volledige reeks waarheden en rituelen, maar eerder een beperkte reeks onveranderlijke en vreselijk riskante waarheden, die moeten worden voltooid in onze handelingen en in onze dood. De dood was een onvermijdelijke straf voor de zonde, maar in Christus is de dood zowel een instrument als oorzaak van verheerlijking geworden. Als we onze vrijheid willen verdedigen, dan moet dat zijn opdat onze zielen deelnemen aan die verbazingwekkende voltooiing, die menselijk adembenemend en goddelijk ademgevend is. Alle andere soorten vrijheid zijn nep en ijdel, en zullen vervagen.
We mogen nooit vergeten dat het niet het kerkelijk instituut was die de traditie doorgaf, ook al speelde dat instituut hierin een belangrijke rol, hem toegewezen door zijn stichter. Traditie is een erfenis die we ontvingen van onze voorouders, gelovigen die vrucht droegen door te leven en te sterven, als getuigenis omwille van ons. Hun voorbeeld laat zien hoe je tegen je eigen zonde moet vechten op de snelle, maar smalle weg naar de ultieme exclusiviteit, de alles overtreffende overwinning die al door Christus is behaald.
Gnosticisme is de waan van volledige, verlossende kennis. Inclusiviteit, een sleutelbegrip in het ijdele discours van de hedendaagse ideologie, is slechts de onvermijdelijke politieke projectie hiervan. Een collectieve waan verandert over het algemeen in een collectieve nachtmerrie. Wanneer duidelijk wordt dat niet iedereen wil worden opgenomen en verwelkomd, zal de liefheid omslaan in woede. Iedereen zal niet langer welkom zijn, maar zal gevangen moeten worden gehouden. Sinds de utopische, moorddadige Franse Revolutie, voortgezet in Rusland, China, Cambodja, Iran (om er maar een paar te noemen), hebben we het keer op keer zien gebeuren. Dit zou ons niet moeten verbazen of verbijsteren. De Franse collectieve stupiditeit[1] De Traditie, die niet gedefinieerd wordt door een of andere continuïteit in de tijd, maar door een tijdloze goddelijke Aanwezigheid, verbindt onze geschiedenis onmiddellijk met dat moment. En die traditie toont ons ook de feitelijke, onsterfelijke aanwezigheid van die martelaren, die sterk waren, terwijl ze door de diepe menselijke duisternis van deze wereld heen gingen. Ze waren sterk, omdat ze geloofden dat ze al in goddelijk licht gezien werden door de Almachtige, die ze zelf rechtstreeks hoopten te zien in Zijn glorie, in het Einde.
[1] Jn. 19,15
Wilt u meer commentaren lezen over de ‘traditie van de kerk’? Klik dan hier.
Wilt u meer bijdragen van pater Elias Leyds c.s.j. in de serie ‘Eens geschreven blijft gegeven‘ lezen of horen, zien? Klik dan hier. of gebruik één van de andere tags boven- of onder dit artikel.
Wilt u alle bijdragen zien in de speciale serie ‘Thuisvaart in de ark van traditie’, welke een vertaling zijn van de oorspronkelijk Engelse serie van blogs/artikelen ‘homeward-bound in the Ark of Tradition‘? Klik dan hier voor de Nederlandse serie.
231231 / 231220 [XLS00, L000] | 241214 686 |
