Ongekende brief van paus Franciscus aan Amerikaanse bisschoppen legt nadruk op een open hart, niet op open grens

COMMENTAAR: Eerder dan de realiteit van deportaties, is de retoriek van de regering Trump veranderd.

12 februari 2025

De brief van paus Franciscus waarin hij de “massadeportaties” van de regering Trump veroordeelt, was direct en puntig. Zich richtend tot de bisschoppen van de Verenigde Staten schreef de Heilige Vader dat “het juist gevormde geweten niet anders kan dan een kritisch oordeel vellen en zijn afkeuring uitspreken over elke maatregel die stilzwijgend of expliciet de illegale status van sommige migranten gelijkstelt aan criminaliteit.”

Dat is een directe weerlegging van het beleid van de regering Trump dat illegaal in de Verenigde Staten zijn iemand ipso facto tot crimineel maakt. Dat is een betwiste zaak, want niet alles wat illegaal is, is crimineel.

Er zijn verschillende opmerkelijke aspecten aan de brief, die gedateerd is op 10 februari 2025 en de dag erna is gepubliceerd.

Johannes Paulus over Caïro en Irak

Het is ongebruikelijk dat een paus direct een bepaald beleid van een bepaalde regering aanvalt, vooral van een democratie. De norm is om een beroep te doen op principes, die de toepassing duidelijk maar onuitgesproken kunnen maken.

Hoewel paus Franciscus bijvoorbeeld fel is wanneer hij spreekt over abortus (“een moordenaar inhuren”) en transgenderisme (“lelijkste ideologie van onze tijd”), richt hij zijn opmerkingen meestal niet op een specifiek beleid van een specifieke regering.

In de aanloop naar de VN-Conferentie over Bevolking en Ontwikkeling in Caïro botste paus Johannes Paulus wel met de regering-Clinton. Hij leidde een aanhoudende campagne in de zomer van 1994 tegen Amerikaanse voorstellen om abortus tot een internationaal mensenrecht te maken. Op een gegeven moment beschuldigde de woordvoerder van het Vaticaan, Joaquin Navarro-Valls, vice-president Al Gore er met naam en toenaam van dat hij oneerlijk was over het pleidooi van de regering voor abortus.

In 2002 en 2003 sprak paus Johannes Paulus zich vaak uit tegen de oorlog in Irak. Het was duidelijk dat hij tegen het beleid van de regering Bush was, maar de manier waarop en de vorm waarin hij zijn commentaar gaf was enigszins terughoudend.

Zo niet paus Franciscus deze week. Het was niet een woordvoerder, maar de paus zelf, en zijn brief was opgesteld in de vorm die gebruikelijk is voor meer plechtige documenten. Hij verwees direct naar het speerpuntbeleid van de regering Trump als een “grote crisis”. Vaticaanse waarnemers die de brief “ongekend” noemden, hadden geen ongelijk.

Paus Pius XII en katholieke traditie

Paus Franciscus haalde bewust een document aan dat nu zelden wordt genoemd, de apostolische constitutie van de zalige Pius XII uit 1952, Exsul Familia. Dat document legde structuren vast voor de geestelijke verzorging van migranten in een tijd waarin enorme aantallen mensen zich verplaatsten binnen en buiten het naoorlogse Europa. (Red.: klik hier voor een nederlandse versie, met dank aan RKocumenten.nl)

Paus Franciscus citeerde Pius XII, dat “het gezin van Nazareth in ballingschap, Jezus, Maria en Jozef, emigranten in Egypte en vluchtelingen die daar waren om te ontkomen aan de toorn van een goddeloze koning, het model, het voorbeeld en de troost vormen van emigranten en pelgrims van alle tijden en landen.”

De lange brief van Pius XII herinnert aan een lange geschiedenis van zorg voor de migrant in de katholieke leer, die teruggaat tot Sint Ambrosius en Sint Augustinus. Pius, verwijzend naar paus Leo XIII, sprak expliciet over “het recht van mensen om te migreren, welk recht uit de aard van land zelf voortvloeit.” (99-100). Pius grondde dit recht in de natuurwet, die moreel bindend is voor iedereen, niet specifiek vanuit de goddelijke Openbaring.

Het aanhalen van de uitgebreide brief van Pius XII was een duidelijk antwoord aan diegenen die denken dat de benadering van immigratie door de Kerk een post-conciliaire uitbarsting van modieus globalistisch denken is.

Retoriek of beleid?

De regering Trump is meesterlijk in opruiende retoriek en symbolische actie, maar de uitvoering van het beleid is een andere zaak.

Hoewel het ministerie van Binnenlandse Veiligheid de uitzetting van “7.300 illegale vreemdelingen” rondbazuint in de eerste week van de nieuwe regering, zou dat aantal, als het vier jaar lang elke week zou doorgaan, slechts 1,5 miljoen uitzettingen betekenen, veel minder dan wat president Donald Trump heeft beloofd. Met de huidige trend zou Trump minder immigranten deporteren dan zijn voorgangers.

Er zijn berichten dat de president dit weet en “boos” is dat het tempo niet hoger ligt. Het zou gênant voor hem zijn als zijn democratische voorgangers meer illegale immigranten uitzetten dan hij, in zijn eerste termijn of nu.

President Barack Obama werd bekritiseerd door immigratieactivisten omdat hij de “deporter-in-chief ” zou zijn en de regering Biden voerde de deportaties op tijdens de pandemie en in de laatste zes maanden van de ambtstermijn van president Joe Biden.

Waarom dan die “grote crisis” waar paus Franciscus het in zijn brief over had? Tot nu toe is het eerder de retoriek dan de realiteit van de deportaties die veranderd is.

Een open hart, geen open grens

Paus Franciscus tekent protest aan tegen het sluiten van het hart voor immigranten, het kleineren van hun waardigheid en het politiek uitbuiten van hun benarde situatie. Het is het sluiten van het hart dat hij veroordeelt. Paus Franciscus wordt er vaak van beschuldigd voorstander te zijn van volledig open grenzen, maar dat is niet zo.

“Men moet het recht van een natie erkennen om zichzelf te verdedigen en gemeenschappen te beschermen tegen mensen die gewelddadige of ernstige misdaden hebben gepleegd terwijl ze in het land zijn of voor aankomst,” schreef paus Franciscus aan de Amerikaanse bisschoppen. “Het ware algemeen welzijn wordt bevorderd wanneer de samenleving en de overheid, met creativiteit en strikt respect voor de rechten van iedereen – zoals ik bij talrijke gelegenheden heb bevestigd – de meest kwetsbare, onbeschermde en kwetsbare mensen verwelkomt, beschermt, bevordert en integreert. Dit staat de ontwikkeling van een beleid dat ordelijke en legale migratie regelt niet in de weg.”

De verwijzing naar “integratie” is essentieel en beveelt aan om te herinneren aan de pauselijke opmerkingen bij zijn terugkeer uit Zweden in 2016, in de laatste dagen van de eerste campagne van Trump voor het presidentschap.

“Ik denk dat in theorie de harten niet gesloten moeten zijn voor vluchtelingen, maar degenen die regeren moeten voorzichtig zijn,” zei paus Franciscus. “Ze moeten heel open staan voor de opvang van vluchtelingen, maar ze moeten ook bekijken hoe ze hen het beste kunnen vestigen, want vluchtelingen moeten niet alleen worden geaccepteerd, maar ook geïntegreerd. Als een land dus bijvoorbeeld de capaciteit heeft om 20 mensen te integreren, dan moet het dat doen. Een ander land dat meer capaciteit heeft, zou meer moeten doen. Maar altijd met een open hart: Het is niet menselijk om de deur te sluiten, het is niet menselijk om het hart te sluiten, en op de lange termijn wordt daar een prijs voor betaald.”

De kern van de pro-migranten benadering van de Heilige Vader is dat van een hart dat openstaat voor de getroffenen, zelfs als voorzichtigheid betekent dat migratie moet worden beperkt om redenen van praktische integratie.

Dit is dan ook de fundamentele botsing met president Trump, die meestal over immigratie spreekt met een hardheid en vijandigheid die geen open hart manifesteert, zelfs als hij erkent dat er goede immigranten zijn. Dat is al zo sinds 2015.

“Als Mexico zijn mensen stuurt, sturen ze niet hun beste,” zei hij in zijn aankondiging voor het presidentschap. “Ze sturen mensen die veel problemen hebben, en ze brengen die problemen mee naar ons. Ze brengen drugs mee. Ze brengen criminaliteit mee. Het zijn verkrachters. En sommigen, neem ik aan, zijn goede mensen.”

Vicepresident JD Vance en de Ordo Amoris

De brief van de Heilige Vader gaat rechtstreeks in op de recente opmerkingen van vicepresident J.D, Vance, een katholiek, dat het beleid van de regering Trump de Thomistische leer over de ordo amoris – orde van liefdes weerspiegelt. Er volgde een debat over deze opmerkingen, waarbij de verdedigers van Vance aanvoerden dat het “gezond verstand” is dat we meer houden van hen die dicht bij ons staan – onze familie, onze medeburgers – dan van hen die verder weg staan.

Vance’s critici antwoordden dat de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan leert dat de vreemdeling, de vreemdeling, onze “naaste” is die mededogen en liefde verdient. In zijn brief kiest paus Franciscus definitief de kant van de barmhartige Samaritaan.

“De ware ordo amoris die bevorderd moet worden is die welke we ontdekken door voortdurend te mediteren over de gelijkenis van de ‘Barmhartige Samaritaan’ (vgl. Lucas 10:25-37), dat wil zeggen, door te mediteren over de liefde die een broederschap opbouwt die openstaat voor iedereen, zonder uitzondering,” schreef hij.

Nogmaals, het conflict tussen de Heilige Vader en Vance gaat waarschijnlijk meer over taal dan over theologie. Het is moeilijk om in de Trump-Vance retoriek liefde voor de immigrant te horen, of die nu goed geordend is of niet. Franciscus staat erop dat zelfs degenen die de toegang wordt geweigerd, of die worden teruggestuurd, met waardigheid worden behandeld en binnen de ordo amoris passen.

De beslissing om de opmerkingen van Vance aan de orde te stellen is waarschijnlijk te wijten aan zijn opmerkelijk vijandige beschuldiging dat de vluchtelingenprogramma’s van de Amerikaanse bisschoppen – onder contract bij de Amerikaanse overheid – worden gemotiveerd door een verlangen om “onder de streep meer” te krijgen. Kardinaal Timothy Dolan van New York noemde deze opmerkingen “schunnig” en “erg gemeen”. Ze waren ook niet waar.

De Heilige Vader vond het waarschijnlijk nodig om solidariteit te betuigen met de Amerikaanse bisschoppen.

Aartsbisschop Broglio’s reactie

De pauselijke brief leidde tot een onmiddellijke reactie van aartsbisschop Timothy Broglio, de voorzitter van de Amerikaanse Conferentie van Katholieke Bisschoppen.

Aartsbisschop Broglio verwelkomde de brief van de Heilige Vader en vroeg om zijn “voortdurende gebeden, zodat we als natie de moed mogen vinden om een humaner immigratiesysteem op te bouwen, dat onze gemeenschappen beschermt en tegelijkertijd de waardigheid van iedereen waarborgt”.

Veel commentatoren karakteriseren de kwestie als “verdeeldheid zaaiend”, wat die als politieke kwestie ook is, vooral in de gebruikte retoriek. Maar de Amerikaanse bisschoppen zijn opmerkelijk eensgezind over immigratie – en dat zijn ze al tientallen jaren.

Vorige week nog weerspiegelde een gezamenlijke verklaring van de bisschoppen van Minnesota die consensus. Het richtte zich direct tot de recente richtlijnen van de regering Trump. Net als de pauselijke brief benadrukt het de prioriteit van menselijke waardigheid.

“We moedigen de regering aan om de handhaving van immigratie voorzichtig, omzichtig en altijd met de menselijke waardigheid in gedachten uit te voeren,” schreven de bisschoppen, waaronder aartsbisschop Bernard Hebda, bisschop Andrew Cozzens en bisschop Robert Barron. “Centraal bij het beschermen van de menselijke waardigheid staat het respecteren van de veiligheid en integriteit van het gezin. En gezinnen – vooral die met minderjarige kinderen en die waarvan de kinderen of broers en zussen burgers zijn – mogen niet gescheiden en gedeporteerd worden.”

Tijdens de verkiezingscampagne gaven de bisschoppen van Ohio een gezamenlijke verklaring uit die ook geworteld was in menselijke waardigheid en een beroep deed op de les van de barmhartige Samaritaan. Die brief werd uitgegeven nadat Trump en Vance onwaarheden verspreidden over Haïtiaanse immigranten die “ huisdieren opaten ” in Springfield, Ohio. Er werden geen namen genoemd, maar het was een directe berisping, net als de pauselijke brief van deze week.

De brief uit Ohio citeerde ook de constitutie van Pius XII uit 1952. Hoewel de brief van de Heilige Vader internationale krantenkoppen veroorzaakte, is hij vergelijkbaar met de brieven uit Ohio en Minnesota. Als zodanig zal de brief waarschijnlijk warm worden ontvangen door de Amerikaanse bisschoppen aan wie hij was gericht.

Pater Raymond J. de Souza