Door kritiek te leveren op de procedure – maar niet op de inhoud – van het streven van de Kerk in Duitsland om radicaal af te wijken van de katholieke leer, liet de verklaring van het Vaticaan van deze week diepere zorgen onbesproken.
Jonathan Liedl; Vaticaan; 22 juli 2022
Een duidelijke en beslissende terechtwijzing m.b.t. de “Synodale Weg” van de Duitse Kerk is misschien nu meer dan ooit nodig, nu het proces richting het punt van schisma blijft voort denderen.
De Synodale Weg is ontmaskerd als weinig meer dan een regelrechte poging om de kerkelijke leer te ondermijnen teneinde met de tijd mee te gaan – in feite heeft de leiding over de Synode dit met zoveel woorden expliciet gezegd, door deze te omschrijven als “een bewuste stellingname tegen de huidige katholieke catechismus” die “nog steeds homoseksuele activiteit als zonde bestempelt”. En nu het hoofd van de Duitse bisschoppenconferentie openlijk zijn teleurstelling in paus Franciscus heeft geuit vanwege de terughoudendheid van de Heilige Vader om de voorstellen van de Synodale Weg te onderschrijven, dreigt hetgeen in Duitsland gebeurt ook het concept zelf van synodaliteit te ondermijnen, dat ten grondslag ligt aan het persoonlijke initiatief van de Heilige Vader, de zogenaamde Synode over Synodaliteit.
Maar is het een “duidelijke en beslissende berisping” die de Heilige Stoel gisteren gaf met zijn korte, niet nader toegelichte verklaring over de Synodale Weg?
De verklaring benadrukt dat wat zich in Duitsland afspeelt “niet de macht heeft om bisschoppen en gelovigen te dwingen nieuwe vormen van bestuur en nieuwe oriëntaties van leer en moraal aan te nemen”. De Heilige Stoel voegde eraan toe dat het “noodzakelijk leek dit te verduidelijken,” om “de vrijheid van het Volk van God en de uitoefening van het bisschoppelijk ambt te waarborgen,” en waarschuwde ook dat de poging van de Synodale Weg om doctrinaire veranderingen op diocesaan niveau door te drukken “een schending van de kerkelijke gemeenschap en een bedreiging voor de eenheid van de Kerk zou vormen.”
De verklaring bevatte ook een dramatisch fragment uit de brief van Paus Franciscus uit 2019 aan de Duitse katholieke kerk bij de start van de Synodale Weg: “Als bepaalde kerken ontdekken dat ze afgescheiden zijn van het hele kerkelijke lichaam, verzwakken ze, rotten ze weg en sterven ze.”
Op een bepaald niveau is de verklaring dus zeker een sterke afkeuring van de Synodale Weg, en zo is het ook gekarakteriseerd in verschillende media–verslagen.
Maar het is belangrijk op te merken wat de Heilige Stoel precies bekritiseert – en vooral, wat hij niet bekritiseert.
De kritiek van de Heilige Stoel op de Synodale Weg is uitsluitend een procedurele kritiek, geen inhoudelijke. Op geen enkel punt in de tekst stelt de Heilige Stoel dat de meest kenmerkende voorstellen van de Synode – waaronder het veranderen van de kerkelijke leer over homoseksualiteit, het huwelijk en de priesterwijding – onverenigbaar zijn met het katholieke geloof zoals dat door de eeuwen heen is ontvangen, begrepen en onderwezen. Deze voorstellen zijn op zichzelf niet de kwestie waar het om gaat, aldus de Heilige Stoel. In plaats daarvan schrijft de verklaring de schismatieke koers van de synode toe aan een misstap in kerkelijk protocol.
De Heilige Stoel schrijft: “Het zou niet toelaatbaar zijn om nieuwe officiële structuren of doctrines in te voeren in bisdommen voordat er een overeenkomst is bereikt op het niveau van de universele Kerk.” Het eenzijdig doordrukken van deze heterodoxe veranderingen, en niet het eenvoudigweg bepleiten van heterodoxe standpunten in de eerste plaats, is waar de Heilige Stoel voor waarschuwt wat “een schending van de kerkelijke gemeenschap en een bedreiging voor de eenheid van de Kerk zou betekenen”.
In plaats van de dingen bij hun naam te noemen en de meest problematische hervormingsverzoeken die uit Duitsland komen te herformuleren, instrueert de Heilige Stoel dat dergelijke voorstellen “in het synodale proces van de Universele Kerk moeten vloeien” – alsof er nog niet genoeg van de Rijn in de Tiber is gevloeid – “om bij te dragen aan wederzijdse verrijking en om te getuigen van de eenheid waarmee het Lichaam van de Kerk haar trouw aan Christus de Heer manifesteert”.
Het is natuurlijk mogelijk dat de Heilige Stoel voor deze beperkte benadering kiest als een manier om de Duitse kerk in bedwang te houden zonder haar over de rand van een regelrecht schisma te duwen – op dezelfde manier als iemand zou kunnen onderhandelen met een gewapende man die mensen in gijzeling heeft genomen. Door de Duitsers te vertellen dat hun eisen op procedurele gronden zijn afgewezen in plaats van de Dicasterie voor de Geloofsleer – het SWAT-team van het Vaticaan (Red.SWAT stands for Special Weapons and Tactics; a team of law enforcement officers who are equipped with specialized skills, equipment, and tactics) – in te schakelen, hoopt de Heilige Stoel misschien dat de “Synodale Weg” wacht met het doorvoeren van zijn radicale herzieningen en zich aansluit bij de grotere Synode over Synodaliteit, waar de klap van het verwerpen van zijn heterodoxe eisen verzacht zou kunnen worden door te wijzen op hun inconsistentie met de bredere Kerk.
Maar het is ook mogelijk dat de Heilige Stoel ervoor gekozen heeft de heterodoxe eisen van de Synodale Weg niet op doctrinaire gronden af te wijzen, omdat hij ze niet als inherent problematisch beschouwt, als bij voorbaat kansloos. In feite sluit deze interpretatie aan bij diepere zorgen die zijn geuit over de universele kerkelijke Synode over Synodaliteit en de manier waarop zij doctrinaire ontwikkeling lijkt te benaderen – als een seculier parlement, waar alles kan zolang het maar volgens het bureaucratische protocol verloopt.
Paus Franciscus heeft volgehouden dat synodaliteit geen kwestie is van het behandelen van de Kerk als een soort democratische bureaucratie. Maar wanneer de Heilige Stoel alleen in staat is om kritiek te leveren op de Duitse Synodale Weg volgens de redenering dat deze effectief het risico inhoudt dat de parlementaire procedure wordt geschonden, en de voorstanders ervan aanmoedigt om hun roep voor radicale herziening over te brengen naar “het synodale proces van de Universele Kerk”, is het onwaarschijnlijk dat de bezorgdheid over de onderliggende ecclesiologie van de Synode over Synodaliteit zal afnemen. Echte eenheid in de Kerk is immers niet alleen een kwestie van gedeelde procedurele tijdlijnen of wederzijdse bureaucratische saamhorigheid. Het vereist eenheid van geloof, gedeelde instemming met wat God heeft geopenbaard en met wat de Kerk gezaghebbend heeft onderwezen, alleen mogelijk door de genadegave van Christus.
Maar de Synode over Synodaliteit heeft deze dimensie van kerkelijke eenheid niet benadrukt. De organisatoren van de synode zijn bereid geweest om standpunten die haaks staan op de gevestigde kerkelijke leer, naar voren te brengen en te promoten. In een werkelijk schokkend voorbeeld heeft kardinaal Jean-Claude Hollerich s.j., algemeen relator van de gehele synode, openlijk verklaard dat de leer van de Kerk over homoseksualiteit “vals” is en een grundrevision moet ondergaan. Dat de Heilige Stoel niet bereid was de heterodoxe opvattingen van de Duitse synode op leerstellige gronden te verwerpen, is niet verwonderlijk, gezien het feit dat zo’n centrale figuur in de Synode over Synodaliteit ten minste enkele daarvan deelt, en zelf nog terechtgewezen moet worden.
Degenen die zich zorgen maken over de Duitse Synodale Weg en – in het verlengde daarvan – de Synode over Synodaliteit, hadden misschien gehoopt op een krachtiger interventie van de Heilige Stoel, een die wat er gaande is in Duitsland niet alleen op procedurele, maar ook op leerstellige gronden zou afwijzen.
Maar aangezien de Duitse voorstanders van de Synodale Weg de tussenkomst van de Heilige Stoel nu al bagatelliseren, zou het Vaticaan zich binnenkort wel eens genoodzaakt kunnen voelen een krachtiger medicijn in te zetten. Wanneer en als hij dat doet, zal het een moment zijn om niet alleen de doctrinaire dwalingen in Duitsland aan de kaak te stellen, maar ook om voor de Universele Kerk duidelijk te maken dat er geen synodaliteit kan zijn zonder gedeelde trouw aan de leerstellingen van het katholieke geloof.
Jonathan Liedl
Jonathan Liedl is senior redacteur voor het Register. Zijn achtergrond omvat werk voor katholieke staatsconferenties, drie jaar seminarieopleiding en bijles geven aan een christelijk studiecentrum aan een universiteit. Liedl heeft een B.A. in politieke wetenschappen en Arabische studies (Univ. of Notre Dame), een M.A. in katholieke studies (Univ. of St. Thomas), en is momenteel bezig met de afronding van een M.A. in theologie aan het Saint Paul Seminary. Hij woont in Minnesota’s Twin Cities. Volg hem op Twitter op @JLLiedl.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
