De nieuwe verklaring over menselijke waardigheid is goed ontvangen, maar de invloed ervan op onderwerpen als de Synode over Synodaliteit en het pastorale antwoord van de Kerk op de gendertheorie valt nog te bezien.
Jonathan Liedl; Blogs; 11 april 2024
In de meeste opzichten is Dignitas Infinita, de nieuwe verklaring van het Vaticaan over menselijke waardigheid, zonder problemen ontvangen door de Kerk. In feite is het misschien wel een van de minst controversiële high-profile documenten die we hebben gezien van het pontificaat van Franciscus in de afgelopen jaren.
Dit geldt vooral in vergelijking met de laatste verklaring die werd uitgegeven door kardinaal Victor Manuel Fernández en het Dicasterium voor de Geloofsleer, Fiducia Supplicans. Meer dan drie maanden na de publicatie van dat document op 19 december, zorgt de goedkeuring van de niet-liturgische zegening van paren van hetzelfde geslacht nog steeds voor controverse.
Daarentegen wordt Dignitas Infinita grotendeels geprezen als een verfrissende herformulering van de kerkelijke leer over menselijke waardigheid (hoewel het zijn tegenstanders heeft in zowel de progressieve als de meer traditionalistische uitersten van de Kerk). Vooral katholieke geleerden en leiders hebben de toepassing van de kerkelijke leer over menselijke waardigheid op netelige hedendaagse kwesties zoals draagmoederschap, gendertheorie en oorlog verheugd ontvangen.
Maar dat betekent niet dat het document geen vragen heeft opgeroepen die nog steeds beantwoord moeten worden – waaronder over zulke uiteenlopende onderwerpen als de invloed van het document op het kerkelijk onderricht over de doodstraf en hoe de herbevestiging van de traditionele antropologie van de Kerk de invloed van de Synode over Synodaliteit zou kunnen beperken.
Waarom heeft het document vijf jaar op zich laten wachten?
Dignitas Infinita heeft lang op zich laten wachten. Volgens de inleiding van de tekst door kardinaal Fernández hebben het leerstellige bureau van het Vaticaan en zijn raadgevers meer dan vijf jaar aan de verklaring gewerkt.
De tijdlijn die de DDF-prefect schetste, komt overeen met een bericht dat het Vaticaan zelfs al in 2018 werkte aan een document over gendertheorie. Naar verluidt werd de op handen zijnde publicatie van dat document gebruikt als rechtvaardiging voor het blokkeren door het Vaticaan van de eigen poging van de Amerikaanse Conferentie van Katholieke Bisschoppen om pastoraal dienstwerk voor zich als LGBTQ-identificerende mensen uitgebreid vorm te geven, met als argument dat het Vaticaan de eerste wilde zijn.
Maar ondanks aanwijzingen dat het document over gendertheorie van het Vaticaan eraan zat te komen, waaronder een bericht van CNA uit 2019, werd het nooit gepubliceerd – tot deze week.
Behalve dat het duidelijk lijkt dat Dignitas Infinita aanzienlijk anders is in termen van reikwijdte en focus dan het document was in zijn vorige versies.
Er zijn bijvoorbeeld passages die naar verluidt werden opgenomen in het Vaticaanse document van 2018 die niet in de definitieve versie terechtkwamen, waaronder passages die dieper ingingen op de aard van seksuele identiteit en pastorale richtlijnen gaven met betrekking tot toediening van sacramenten aan zich als transseksueel identificerende mensen. De meer veelomvattende en pastorale aard van deze passages suggereert dat de gendertheorie een veel belangrijker focus vormde in de eerdere versies van wat Dignitas Infinita, in ieder geval meer dan de zes paragrafen suggereren die aan het onderwerp gewijd zijn in de definitieve versie.
Natuurlijk weten we dat toen kardinaal Fernández in november 2023 een definitief ontwerp van de tekst aan paus Franciscus voorlegde, de paus hem vroeg het te herschrijven om een hele reeks kwesties te behandelen die de menselijke waardigheid schenden, zoals oorlog en armoede.
Maar waarom nam de paus vijf jaar na het proces de beslissing om de reikwijdte van het document drastisch te veranderen – vooral nadat het oorspronkelijk was opgesteld als met name een antwoord op gendertheorie en seksualiteit, en de USCCB was afgestopt op die gronden om ermee verder te gaan? De behandeling van de gendertheorie in Dignitas Infinita is door velen toegejuicht als een welkome bijdrage aan het onderwerp, maar het lijkt vreemd dat het collectieve antwoord van de Amerikaanse bisschoppen meer dan vijf jaar is tegengehouden – een periode waarin de gendertheorie zeker meer verankerd is geraakt in de Amerikaanse cultuur en samenleving – voor zes paragrafen tekst.
Sommigen hebben zelfs gespeculeerd dat de meer optimistische verklaring Dignitas Infinita werd gepubliceerd als middel om de aandacht af te leiden van de negatieve reacties met betrekking tot Fiducia Supplicans hoewel het onwaarschijnlijk lijkt dat dit een primaire overweging is geweest, gezien het feit dat kardinaal Fernández al ruim een maand eerder een definitief ontwerp van het document aan paus Franciscus voorlegde, voordat de verklaring over zegeningen voor personen van hetzelfde geslacht werd gepubliceerd.
Wat de reden voor de vertraging ook mocht zijn, kerkelijke leiders zijn dankbaar dat ze de leidraad van het Vaticaan over de gendertheorie hebben, ook al is die minder uitgebreid dan ze misschien hadden verwacht.
Hoe zit het met de synode en de studiegroepen?
Dignitas Infinita is het tweede spraakmakende document van het Vaticaan dat is gepubliceerd tussen de eerste en tweede sessie van de Synode over Synodaliteit en dat rechtstreeks ingaat op een onderwerp dat tijdens de synode aan de orde is gesteld. Het eerste document was Fiducia Supplicans, dat scherp bekritiseerd werd omdat het een pastorale benadering van katholieken van hetzelfde geslacht naar voren schoof die beslist niet was ondersteund tijdens de zitting van oktober 2023, waardoor opnieuw bezorgdheid ontstond dat de Synode in feite alleen maar voor de bühne was.
Dignitas Infinita werd duidelijk meer gezamenlijk ontwikkeld dan Fiducia Supplicans – het duurde tenslotte meer dan vijf jaar om het te produceren en het onderging verschillende herzieningsrondes door DDF-leden en adviseurs. Maar net als Fiducia Supplicans pleegt de nieuwe verklaring een opvallende interventie op een onderwerp dat ogenschijnlijk was gereserveerd voor verdere bespreking tijdens het synodale proces: de gendertheorie.
In feite kondigde het Vaticaan onlangs de oprichting van een speciale studiegroep voor de Synode aan om de traditionele categorieën van de katholieke antropologie te “herinterpreteren”, met het oog op het waarborgen dat pastorale ervaring vormgeeft aan de leer. De groep, die zal bestaan uit selecte theologen en functionarissen van de curie, zal zijn werk voortzetten na de laatste synodezitting van oktober, wat leidt tot speculaties dat het een middel zou kunnen zijn om de fundamenten van het kerkelijk onderricht over onderwerpen als identiteit, belichaming en seksuele aantrekkingskracht op te schuiven.
Maar Dignitas Infinita herbevestigt krachtig de traditionele antropologie van de Kerk door te benadrukken dat iemands fysieke lichaam, inclusief het feit dat het geslachtsgebonden is, “een geschenk van God” is dat “met dankbaarheid moet worden aanvaard en in dienst gesteld van het goede”, waarbij deze dankbare aanvaarding wordt afgezet tegen een verlangen naar “persoonlijke zelfbeschikking” dat “neerkomt op een toegeven aan de eeuwenoude verleiding om zichzelf tot God te maken”.
Deze krachtige leerstellige herbevestiging lijkt de mogelijkheden van de studiegroep voor de Synode om de antropologische categorieën van de kerk te herwaarderen te kortwieken of in te beperken. En als dat zo is, zal het waarschijnlijk de kritiek van sommige progressieve katholieken aanwakkeren dat de Synode, hoewel het een enorme onderneming is, een soort papieren tijger is. Aan de andere kant suggereert de focus van de studiegroep op de pastorale praktijk als factor van invloed op de leer dat degenen die grote veranderingen willen nog steeds een opening kunnen hebben.
Is de leer van de kerk over de doodstraf veranderd – alweer?
Het pausschap van paus Franciscus is gekenmerkt door een aantal belangrijke verschuivingen in de taal die gebruikt wordt om de leer van de Kerk over de doodstraf te beschrijven, en Dignitas Infinita bevat er nog een. De verklaring stelt dat de doodstraf “de onvervreemdbare waardigheid van ieder mens schendt, ongeacht de omstandigheden”.
Dit lijkt voort te bouwen op veranderingen in 2018 in de Catechismus, die de doodstraf als “ontoelaatbaar” beschreef omdat het “de onschendbaarheid en waardigheid van de persoon” ondermijnt. De verandering werd deels gerechtvaardigd omdat er “een toenemend besef is dat de waardigheid van de persoon niet verloren gaat, zelfs niet na het begaan van zeer ernstige misdaden.”
Daarvoor had de door Johannes Paulus II goedgekeurde Catechismus geleerd dat de doodstraf een legitiem middel kon zijn om misdadigers te straffen “in zeer ernstige gevallen”, hoewel het benadrukte dat “als er middelen zonder bloedvergieten” beschikbaar zijn om de samenleving te beschermen, “de overheid zich tot zulke middelen zou moeten beperken, omdat ze beter overeenkomen met de concrete omstandigheden van het algemeen welzijn en meer in overeenstemming zijn met de waardigheid van de menselijke persoon.”
Natuurlijk is er niets in Dignitas Infinita vervat dat paus Franciscus niet eerder heeft gezegd. Tijdens een ontmoeting in augustus 2023 met Portugese jezuïeten zei hij dat de doodstraf “een zonde” is. “Je kunt het niet gebruiken, maar dat was vroeger niet zo.”
Maar nu is die opvatting opgenomen in een DDF-verklaring (die nog net niet de doodstraf, of welke schending van de menselijke waardigheid dan ook, als intrinsiek slecht bestempelt). Sommigen, zoals kardinaal Wilton Gregory uit Washington, zien het als eenvoudigweg de volgende stap in de gestage versterking van het verzet van de Kerk tegen de doodstraf. Maar anderen zijn bezorgd dat, door te beweren dat de doodstraf altijd en overal een schending van de menselijke waardigheid is, de leer van Franciscus een breuk met de kerkelijke traditie betekent die suggereert dat de kerk eerder fout heeft onderwezen of dat de paus zelf het bij het verkeerde eind heeft.
Het is een controverse die zeker niet was beslecht vóór Dignitas Infinita, maar nu waarschijnlijk alleen maar opnieuw zal worden aangewakkerd in het kielzog van de verklaring – in ieder geval op de korte termijn.
Wat is de volgende stap over gendertheorie?
Zoals gezegd heeft de USCCB lang erop gewacht dat het Vaticaan zijn eigen document publiceerde dat rechtstreeks de gendertheorie behandelt. Zullen de Amerikaanse bisschoppen, nu dat gebeurd is, de kans grijpen om de kwestie meer omvattend aan te kaarten?
Waarschijnlijk wel. Woordvoerster Chieko Noguchi van de USCCB heeft de media al verteld dat de bisschoppen “dankbaar” zijn dat ze de verklaring hebben ontvangen en “deze zullen bestuderen en erover nadenken”. En zoals pater Raymond de Souza heeft opgemerkt, zal het nieuwe document waarschijnlijk “nieuwe wegen openen voor discussie, apologetiek en evangelisatie” –en vermoedelijk ook voor pastorale zorg.
Natuurlijk hebben de Amerikaanse bisschoppen geen duimen zitten draaien terwijl het Vaticaan Dignitas Infinita voorbereidde. In maart 2023 gaf de USCCB een leerdocument uit waarin werd benadrukt dat katholieke ziekenhuizen geen ingrepen mogen doen die “de geslachtskenmerken van een menselijk lichaam veranderen in die van het andere geslacht” en in juni 2023 volgde de goedkeuring van de ontwikkeling van richtlijnen voor gezondheidszorginstellingen over transgenderkwesties. Verschillende individuele Amerikaanse bisschoppen hebben ook catechetische en pastorale richtlijnen gegeven in hun eigen bisdommen, zoals het aartsbisdom Milwaukee, het aartsbisdom Oklahoma City en het bisdom Arlington.
Maar nu ze vermoedelijk de goedkeuring van het Vaticaan hebben, kan de USCCB een uniforme benadering van de gendertheorie naar voren brengen, die niet alleen een meer omvattende catechetische betrokkenheid bij het fenomeen biedt, maar ook Amerikaanse katholieken praktisch advies geeft over een aantal netelige pastorale kwesties.
Bovendien, zoals Notre Dame theologe Abigail Favale aan de Register vertelde, biedt de behandeling door Dignitas Infinita van de gendertheorie, zoals de “als een bom inslaande” regel dat “alle pogingen om de verwijzing naar de onuitwisbare seksuele verschillen tussen man en vrouw te vervagen, moeten worden afgewezen”, een duidelijke leerstellige “vangrail” die kan helpen de parameters van pastorale betrokkenheid te bepalen, niet alleen met betrekking tot medische ingrepen, maar ook het juiste gebruik van taal, kleding en aparte faciliteiten voor mannen of vrouwen.
Dus hoewel het document een meer omvattend antwoord op de gendertheorie, waar veel katholieke leiders al jaren naar streven, aantoonbaar heeft uitgesteld, zal de publicatie ervan waarschijnlijk leiden tot een versterkte aandacht voor het onderwerp.
Jonathan Liedl
Jonathan Liedl
Jonathan Liedl is senior redacteur voor het Register. Zijn achtergrond omvat werk voor katholieke staatsconferenties, drie jaar seminarieopleiding en bijles geven aan een christelijk studiecentrum aan een universiteit. Liedl heeft een B.A. in politieke wetenschappen en Arabische studies (Univ. of Notre Dame), een M.A. in katholieke studies (Univ. of St. Thomas), en is momenteel bezig met de afronding van een M.A. in theologie aan het Saint Paul Seminary. Hij woont in Minnesota’s Twin Cities. Volg hem op Twitter op @JLLiedl.
Bron: Four Lingering Questions After ‘Dignitas Infinita’| National Catholic Register (ncregister.com)
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
