BOEKKEUZE: Nieuwe editie van klassieker uit 1910 is vandaag de dag nog steeds relevant.

K.V. Turley; Boeken; 14 juni 2022

Sophia Institute Press heeft zojuist een boek heruitgegeven met een titel die even meerjarig als tot nadenken stemmend is: What’s Wrong With the World door G.K. Chesterton.

In essentie is het een boek over politieke filosofie, waarin Chesterton met forensisch vernuft destijds in het Edwardiaanse Groot-Brittannië razend populaire ideeën aan de kaak stelt. Zijn vier doelwitten zijn: grote bedrijven, nog grotere regeringen, feminisme en onderwijs. Deze en het toenmalige denken dat eraan ten grondslag ligt, zijn de openbare “misstanden” die hij identificeert, naast een overkoepelend feilen, namelijk de gevallen menselijke aard van de mens.

Het boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1910 en men kan zich afvragen: Wat heeft What’s Wrong With the World te zeggen voor de wereld van vandaag?

Deprimerend genoeg zijn dezelfde misstanden er nog steeds, zij het dat ze in de 21e eeuw een nieuwe wijze van uitdrukken krijgen. Wat helpt is, dat Chesterton niet alleen identificeert “wat er mis is” met de wereld, maar ook aanwijst wat mensen, vaak ten onrechte, denken dat er mis is, en waar dan de remedie ligt voor de kwalen van de wereld.

Misschien niet verrassend, en deprimerend gezien de nog steeds voortdurende “gevechten” van vandaag, onderstreept Chesterton dat het gezin wordt aangevallen onder het mom van “vooruitgang“. Nogmaals, niet verrassend, is het gezin, in plaats van het “probleem” te zijn, zo onthult Chesterton, de hoeksteen van elke beschaafde samenleving. In feite is het de oplossing voor veel van wat er mis is in de maatschappij – en daarom iets dat ondersteund moet worden, niet ondermijnd.

Een van de voornaamste beschuldigingen tegen een boek als dit, dat bijna 100 jaar geleden is geschreven, is dat het “niet van deze tijd” zou zijn. Een van Chestertons voornaamste stellingen in dit werk is echter dat een dergelijk oordeel gebaseerd is op de onjuiste veronderstelling dat onze voorouders op de een of andere manier minder intelligent waren dan wij en dat daarom hun strijd en ideeën achterhaald zijn, eenvoudigweg door de onverbiddelijke mars van de tijd.

In zijn hoofdstuk “De angst voor het verleden” ontkracht Chesterton het valse idee dat vooruitgang alleen wordt gegarandeerd door het voortschrijden van de tijd en ontmaskert hij bovendien een begoochelde fascinatie voor een mythische toekomst waarin “vooruitgang” – wat die ook moge inhouden in de gedachten van degenen die zich met dergelijke fantasieën bezighouden – altijd gegarandeerd is.

Hij stelt, mijns inziens terecht, vast dat dit geloof in een altijd gewenste, utopische toekomst voortkomt uit een angst voor het verleden. Eenvoudig gezegd: we schamen ons om de standaarden van gedrag en heldhaftigheid uit het verleden te erkennen, omdat we niet meer aan die normen voldoen.

Het is een interessant idee, aangezien de noodzaak om deze lafheid van ons te verbergen, volgens Chesterton, de katalysator is waardoor wij vervolgens het verleden en degenen die ons voorgingen belasteren. Dit komt omdat, stelt de schrijver vast, het moeilijker is terug te kijken om het echte verleden te zien dan vooruit te kijken naar tijden die nog moeten komen, iets wat vaak een gemakkelijke ontsnapping is aan onze huidige verwikkelingen; want, zoals Chesterton opmerkt, “De toekomst is een toevluchtsoord voor de hevige competitie van onze voorvaderen. … [De toekomst is] een onbeschreven muur waarop ieder mens zijn eigen naam kan schrijven zo groot als hij wil.” Deze perceptie van een ongemakkelijk en onjuist oordeel over (en ontsnapping aan) het verleden, gekoppeld aan een gemakkelijk optimisme over de toekomst, geeft What’s Wrong With the World een onverwacht eigentijdse relevantie.

De christelijke kijk op tijd ziet echter wel degelijk uit naar een glorieuze toekomst, en in het bijzonder naar ons aandeel daarin. In wezen is het dit concept van tijd, dat als een filosofische omlijsting fungeert, die door het hele boek heen wordt verkend.

Op deze bladzijden komen de figuren uit de geschiedenis naar voren als levende realiteiten die rechtstreeks blijven doorklinken tot in de tijd waarin hij schrijft: Edwardiaans Engeland. Chesterton verwijst naar de geschiedenis en naar degenen die haar hebben bepaald, niet als dode personen en nog dodere discussiepunten, maar eerder als historische figuren die fungeren als een effectief tegengeluid tegen de beat van de progressieve trom die ons aanspoort in de niet aflatende mars voorwaarts naar een betere toekomst. Chesterton wijst er in dit verband scherpzinnig op, dat de marcheerders nooit zeggen waar ze ons precies heen brengen.

Ook intrigerend, wat tijd betreft, is Chesterton stellig, tegenover de repliek dat de klok niet achteruit kan worden gezet: dat kan wel. De reden? “Een klok, die een stuk menselijke constructie is, kan worden hersteld door de menselijke figuur of het menselijke uur. Op dezelfde manier,” vervolgt hij, “kan de maatschappij, die een stuk menselijke constructie is, worden gereconstrueerd volgens elk plan dat ooit heeft bestaan.” Het is moeilijk om zo’n heldere logica te betwisten. 

En toch, komt Chesterton nooit over als een reactionair. Verre van dat. Hij bezat een te briljante geest om zich te laten opsluiten in fantasieën over het verleden, net zo min als in fantasieën over de toekomst. Hij observeert en noteert gewoon het heden en het verleden, en laat die daardoor tot alle tijden spreken.

Is dit niet het kenmerk van een grote geest, namelijk de tijdloze kwaliteit van zijn inzichten?

Misschien kwam dat doordat zijn concept van de geschiedenis tijdloos was. Daarom is dit boek niet alleen een kritiek op Edwardiaans Engeland, maar biedt het ook een blik op niet zozeer de toekomst als wel op het eeuwige. Dat is een van de redenen waarom dit boek vandaag de dag nog steeds relevant voor ons is. De andere reden is Chesterton zelf. Niemand zou kunnen beweren dat zijn gedachten saai waren in 1910; en ze blijven vele decennia later in gelijke mate provoceren en amuseren, want ook hij is tijdloos.

Dat gezegd hebbende, soms lijken zijn observaties profetisch. De Pruisen, zo suggereert hij, waren een volk dat nauwelijks het katholicisme had omarmd voordat hun religieuze leven door Maarten Luther werd omgegooid. Hij voegt eraan toe: “Dit verklaart een groot deel van hun latere gedrag.” Zijn woorden bleken een vooruitziende blik, want slechts vier jaar later vielen Duitse legers onder een Pruisische monarch België binnen.

Chesterton heeft, nog voor hij katholiek werd, een interessante kijk op de Reformatie. Het veel geciteerde aforisme van Chesterton in het hoofdstuk “De onvoltooide tempel” luidt: “Het christelijke ideaal is niet beproefd en ontoereikend bevonden. Het is moeilijk bevonden en onbeproefd gelaten.” Hier ontdekt men dat wat “onbeproefd is gebleven” niet een of ander vaag christelijk ideaal is, maar de specifieke waarheden van het katholicisme. Zelfs als protestant was Chesterton van mening dat de Reformatie de Europeanen uit elkaar trok juist op het moment dat de Katholieke Kerk probeerde Europa terug te brengen naar de verenigende vrede die het Heilige Roomse Rijk had weten te bereiken.

Deze kijk op de tijd, in en door de geschiedenis, bepaalt uiteindelijk zijn theologie. Zoals bekend trad Chesterton 12 jaar na het schrijven van het boek toe tot de katholieke kerk, wat zijn opmerkingen des te interessanter maakt, omdat we de gedachten lijken te lezen van een geest die nog steeds op een zoektocht was, een reis die nog ver van zijn eindbestemming verwijderd was, als zat hij op het juiste spoor. 

In 1910 had The Times een serie artikelen gepubliceerd van vooraanstaande schrijvers en denkers uit die tijd, n.a.v. de vraag wat er mis was met de wereld. In antwoord daarop schreef Chesterton als volgt aan de krant: “Geachte heren, [Wat is er mis met de wereld?] Ik ben er.” Hij had gelijk, natuurlijk. En, in het verlengde daarvan, deugen ook wij- de rest van de mensheid – niet. Dat, in het kort, is het echte probleem van de wereld: verleden, heden, en, zonder twijfel, toekomst.

K.V. Turley (Kevin)  is de Verenigd Koninkrijk correspondent van het Register. Hij schrijft vanuit Londen.

Bron: Chesterton Is Right About What’s Wrong With the World| National Catholic Register (ncregister.com)

Wilt u meer lezen van bijvoorbeeld Kevin Turley, klik dan hier, of gebruik een van de andere ’tags’ bovenaan deze post.  

Keywoorden:  | Edwardiaans Engeland | G.K. Chesterton | Gezin | Kevin Turley | Menselijke aard | NCRegister | Politieke filosofie | Reformatie | Vooruitgang |