COMMENTAAR: Paus Franciscus heeft het pauselijk leergezag over het belang van ouderen sterk uitgebreid.
Father Roger Landry; Commentaren; 16 augustus 2023
Toen paus Franciscus zijn persconferentie gaf na terugkomst van de Wereldjongerendagen in Lissabon, zei hij dat de belangrijkste kwestie in de zorg voor jongeren “begeleiding” is, maar “het probleem is om te weten hoe je dit moet doen.” Hij beschreef wat volgens hem het belangrijkste onderdeel van die know-how is: de “dialoog tussen oud en jong, tussen grootouders en kleinkinderen. Deze dialoog is belangrijk,” benadrukte hij, “belangrijker dan de dialoog tussen ouders en kinderen.”
Om iets belangrijker te noemen dan de relatie tussen ouders en kinderen kan niet anders dan een schrikreactie oproepen. Paus Franciscus had een soortgelijk punt gemaakt tijdens zijn toespraken tot de jongeren in Lissabon, door grootouders “stralen van licht in ons leven”, te noemen, “wortels van onze vreugde” en leraren over het leven die ons trainen “in hoe we voorwaarts moeten trekken”. Het hele thema van de Wereldjongerendagen in Lissabon werd uiteindelijk verbonden met deze intergenerationele dialoog tussen oud en nieuw, in de relatie tussen de jeugdige Maria en haar oudere nicht Elisabeth gedurende de Visitatie.
Degenen die het pontificaat van paus Franciscus op de voet hebben gevolgd, hadden dit echter kunnen verwachten in plaats van verbaasd te zijn door zijn aandacht voor grootouders tijdens een bijeenkomst met 1,5 miljoen jongeren. Gedurende zijn decennium als opvolger van de heilige Petrus heeft paus Franciscus het pauselijk leergezag over het belang van grootouders enorm uitgebreid. In 2021 stelde hij op de vierde zondag van juli de Werelddag van Grootouders en Ouderen in en schreef hij elk jaar een theologische boodschap voor de viering ervan. In 2022 gaf hij op woensdagen een 18-delige catechese tijdens algemene audiënties over “de betekenis en de waarde van ouderdom”. Hij heeft herhaaldelijk onze benadering van, en zorg voor, grootouders en ouderen beschreven als een van de meest urgente kwesties waarmee de menselijke familie geconfronteerd wordt.
Een deel van zijn aandacht voor het belang van grootouders en ouderen is autobiografisch.
“Ik had het geluk dat ik mijn vier grootouders kende,” zei hij eens in een interview. “De wijsheid van ouderen heeft me enorm geholpen; daarom vereer ik hen.” Dit gold vooral voor zijn grootmoeder van vaderskant, Rosa Margarita Vasallo di Bergoglio, die hij de belangrijkste figuur in zijn leven noemt en de persoon van wie hij “het meest houdt.” Ze paste op hem gedurende het grootste deel van zijn eerste vijf levensjaren. Hij noemde haar zijn “hart” (vert.: ook ‘haardvuur’) en “morele, religieuze en culturele bewaarplaats”. Ze onderwees hem over de heiligen en de rozenkrans, ze nam hem mee naar de mis, ze leerde hem Italiaans en om van Italiaanse literatuur te houden en ze gaf hem zijn identiteit als Argentijn van Italiaanse afkomst. Tot op de dag van vandaag bewaart hij in zijn brevier een brief – haar “Geloofsbelijdenis” – die zij voor hem opstelde voorafgaand aan zijn priesterwijding. Aan het einde van haar leven waakte hij aan haar bed en hield haar hand vast terwijl ze verlangde naar de komst van Jezus.
Het grootste deel van zijn onderricht over het belang van grootouders en ouderen is echter theologisch van aard. Terwijl Johannes Paulus II in 1999 een prachtige “Brief aan de Ouderen” (Red.: klik hier voor een Nederlandse vertaling met dank aan rkdocumenten.nl) schreef, heeft paus Franciscus ons de best verwoorde “pauselijke pappoulogie” (van pappous, het Griekse woord voor “grootouder”) in de kerkgeschiedenis gegeven.
We kunnen ons concentreren op zeven van zijn belangrijkste inzichten.
De eerste is dat “ouderdom een geschenk is voor alle levensfasen”. Het is een levende gave van volwassenheid, wijsheid, gezag, heiligheid en liefdevolle dienstbaarheid voor kinderen, kleinkinderen en de hele gemeenschap. In de heilige Schrift wordt een lang leven gezien als een goddelijke zegen, zoals in het leven van Noach, Abraham en Mozes.
Vandaag de dag is er een verleiding, waarschuwt de paus, om ouderdom te behandelen als een ziekte, een tijd van verval en invaliditeit. In een wegwerpcultuur proberen velen ouderen te “schrappen” en te mijden als nutteloze, onproductieve lasten, door te doen alsof alleen de jeugd het menselijk ideaal belichaamt. Dat is een ontkenning van het verleden en een “verraad van onze menselijkheid”, zegt hij. In plaats daarvan moeten we “onze vader en moeder eren”, wat volgens hem betekent dat we de waardigheid van onze grootouders moeten eren, hen verwelkomen, hen helpen, van hen houden en gebruik maken van hun gaven.
Ten tweede zegt hij dat ouderen de grote leraren van de beschaving zijn, levende encyclopedieën die het geheugen cultiveren, laten zien hoe we onderdeel zijn van een veel grotere geschiedenis en ons helpen leren hoe menselijk te zijn. Ze verenigen een wijsheid van hoofd en hart. Ze laten zien dat het uiteindelijk niet aankomt op fysieke kracht en vitaliteit, maar op de wijsheid die van God en door tijd komt. Toen paus Franciscus naar paus Benedictus XVI verwees als een “grootvader” voor Gods familie, gaf hij hem daarmee een ultiem compliment en benadrukte hij zijn raadgevingen als een schat voor hem en de Kerk.
Ten derde moeten we ons voorbereiden op ouderdom. Ouderdom wordt gemakkelijk verkeerd begrepen. Paus Franciscus zegt dat maar weinigen zich er goed op voorbereiden, behalve op het gebied van gezondheidszorg en pensioenrekeningen.
“Oud zijn” is echter “net zo belangrijk en mooi als jong zijn” en je hebt een “plan” nodig om deze fase ten volle te beleven. Dat plan moet het aanscherpen van de zintuigen en de sensibilisering van de ziel omvatten, vooral de deugden van mededogen, medelijden, trouw, devotie en verantwoordelijkheid voor zichzelf en anderen.
Franciscus spoort senioren aan om voor zichzelf te zorgen, zowel lichamelijk als geestelijk, en hun innerlijk leven te cultiveren door dagelijks gebed, het woord van God en de Mis. Hij roept hen op om “ambachtslieden van een revolutie van tederheid” te worden en het leven met meer liefde te vullen. “Ouderdom,” moedigt hij aan, “is geen tijd om op te geven en de zeilen te strijken, maar een seizoen van blijvende vruchtbaarheid: een nieuwe missie wacht op ons en vraagt ons naar de toekomst te kijken.”
Ten vierde zijn grootouders geroepen om hoeders te zijn van de “traditie” en de overdracht van het geloof. De roeping van ouderen, zegt hij, is om “te getuigen van menselijkheid en geloof”.
Veel meer dan toekomstige generaties “goederen” na te laten in een testament, moedigt hij hen aan om een nalatenschap van “goedheid” na te laten. Hij betreurt dat catechese vaak droog is en spoort grootouders aan om het geloof over te brengen als een “geleefde traditie” die de kunst van het leven overbrengt. “Christelijk geloof,” merkt hij op, “is niet alleen het Credo zeggen: het is het Credo denken; het is het Credo begrijpen; het is het Credo doen. “Hij prijst de hoogbejaarde Eleazar (2 Makkabeeën 6:18-31) als iemand die een coherente nalatenschap van de relatie tussen geloof en leven doorgeeft en spoort elke oudere aan tot een soortgelijk getuigenis.
Ten vijfde, om deze overdracht van wijsheid te beschermen, moeten grootouders profeten worden tegen het bederf dat elk tijdperk teistert. Met voorzichtigheid in plaats van door lange verhandelingen moeten ze “alarm slaan” tegen relativisme en mensen helpen de gevaren te zien die voortvloeien uit de ideologie van het utilitarisme, de obsessie voor genot en het nastreven van een leven dat niet gebaseerd is op waarheid, schoonheid, rechtvaardigheid en opoffering.
Net als Noach moeten de ouderen een ark bouwen en “de wereld redden”. Maar om dit te doen, zegt paus Franciscus moeten ze ervoor zorgen dat ze zelf niet aangetast worden door ouderdom, zoals de oude mannen die begeerden en Susanna ten onrechte wilden veroordelen (Daniël 13:1-64).
Ten zesde spoort hij grootouders aan om een “verbond” te sluiten met de jongeren.
“De toekomst van de wereld hangt af van dit verbond tussen jong en oud,” benadrukt hij. Als deze dialoog van woorden en samen bestaan niet plaatsvindt, zegt hij, zal de samenleving steriel en eenzaam worden. “Ouderen zijn als de wortels van een boom” waaruit alle generaties, vooral de kinderen, sap moeten putten om tot bloei te komen. Dat komt omdat “het verbond tussen de twee polen van de generaties van het leven (kinderen en ouderen) ook de andere twee generaties (jongeren en volwassenen) helpt om zich met elkaar te verbinden, zodat ieders bestaan rijker wordt aan menselijkheid. “Grootouders belichten de “hele reikwijdte van het menselijk leven” door de eenheid van alle levensfasen te tonen.
Tot slot zegt hij dat grootouders en ouderen op paradoxale wijze de volheid en betekenis van het leven laten zien door ons te leren hoe we ons op de dood moeten voorbereiden. Ze laten zien dat het leven op aarde geen nostalgie naar het verleden is, maar een “tijd van inwijding”, een “noviciaat”, een periode van “belofte” en “gretige verwachting” dat het “beste nog moet komen”. Ze leren ons de betekenis van tijd door middel van de horizon van de eeuwigheid, dat de dood een geboorte is in een nieuw leven, “superieur aan de tijd van het sterfelijke leven,” op die plaats waar Jezus naar toe is gegaan om die voor ons te bereiden.
Paus Franciscus herinnert zijn mede-senioren er vaak aan dat hij, nadat hij zijn emeritaat als aartsbisschop van Buenos Aires had ingediend, werd gekozen om de verantwoordelijkheden van het pausschap op zich te nemen. Sinds die verkiezing heeft hij getracht niet alleen deze “pauselijke pappoulogie” te prediken, maar er ook een voorbeeld van te zijn.
De Wereldjongerendagen zijn voor hem een gelegenheid om te laten zien hoe belangrijk deze “dialoog tussen oud en jong, tussen grootouders en kleinkinderen” is en om zowel jonge als minder jonge mensen te helpen een gesprek aan te gaan dat essentieel is voor hun geluk, de toekomst van de Kerk en de bloei van de hele mensheid.
Father Roger Landry, katholiek aalmoezenier aan de Universiteit van Columbia, is kerkelijk assistent van Aid to the Church in Need USA. Father Landry, een priester van het bisdom Fall River, Massachusetts, is door de Amerikaanse bisschoppen benoemd tot “Nationale Eucharistische Prediker”.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Als u meer wilt lezen of horen over/van bijvoorbeeld ‘Dictatuur van het relativisme‘? Klik dan hier.
Als u de ‘brief aan de ouderen‘ wilt lezen van H.Paus Johannes Paulus II? klik hier voor een Nederlandse vertaling, met dank aan rkdocumenten.nl.
Als u meer wilt lezen of horen over/van bijvoorbeeld ‘Dictatuur van de uiterlijkheden‘? Klik dan hier, of gebruik een van de tags bovenaan dit artikel
Keywoorden niet opgenomen in de tags: Begeleiding van jongeren | Dialoog Grootouders en kleinkinderen | Dictatuur van het relativisme | Relativisme | Tederheid |
230822 | [XLS000]
