COMMENTAAR: De ‘unieke genade en het unieke voorrecht’ van de Nieuwe Eva was Gods voorbereiding op haar fiat @LarryChappGS22
Larry Chapp Commentaar; 8 december 2024
Dit jaar is het 170 jaar geleden dat Paus Pius IX het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis afkondigde in zijn encycliek Ineffabilis Deus (1854), waarin hij verklaarde dat de Maagd Maria “vanaf het allereerste moment van haar conceptie … door de unieke genade en het unieke privilege van de Almachtige God, en met het oog op de verdiensten van Jezus Christus, Redder van de Mensheid, vrij werd gehouden van alle smetten van de erfzonde”. (Adm: Klik hier, voor de Nederlandse vertaling van de encycliek met dank aan www.rkdocumenten.nl)
En natuurlijk was het slechts vier jaar later, in 1858, dat Maria verscheen aan het jonge Franse boerenmeisje Bernadette Soubirous in Lourdes en aan haar verklaarde: “Ik ben de Onbevlekte Ontvangenis” op een manier die aangaf dat ze dit aanbood als een definitieve titel voor haar diepste identiteit.
Wat de Onbevlekte Ontvangenis inhoudt
Veel protestanten, en zelfs heel wat katholieken, verwarren het dogma van Maria’s Onbevlekte Ontvangenis met de maagdelijke ontvangenis en geboorte van Jezus. Daarom moeten we heel duidelijk zijn over wat we op 8 december vieren.
In essentie vieren we de bevestiging dat Maria haar hele leven vrij van zonde is geweest en dat dit al begon op het moment zelf van haar conceptie. Vanaf het begin van haar bestaan vervulde God haar volledig met genade en vrijwaarde haar ziel van elke “vlek” van de erfzonde, waardoor zij behoed bleef tegen de geestelijke en morele entropie die deze in ons allen teweegbrengt.
Wat dit betekent is dat Maria niet alleen zonder zonde was, maar dat ze vrij was van alle ongeordende begeerte in haar leven en niet vatbaar was voor enige aangeboren morele zwakheid van welke aard dan ook. Ze ontving de genade om in de aanwezigheid van God te leven door een onmiddellijke nabijheid in haar ziel die haar in staat stelde om een leven van perfecte, voortdurende, morele en spirituele integriteit te leiden.
Maar zij moest, net als haar zoon, leven onder het regime van de zonde dat door de zondeval was gecreëerd en ook zij was het doelwit van de uitwendige aanval van de verleider op haar innerlijke heiligheid. Ook zij was in staat om te lijden (“Een zwaard zal uw ziel doorboren”, Lucas 2:35).
Maar, in tegenstelling tot Eva, hield zij vol tot het einde toe. Eva was ook geschapen zonder begeerte en zonder zonde, en toch koos ze er uit vrije wil voor om te zondigen. Maar Maria zondigde niet en daarom is zij de “Nieuwe Eva” die nu de moeder is van alle gedoopten die sacramenteel met Christus gestorven en opgestaan zijn. Zij is de levende Ark van het Verbond, wier lichaam zelf het koesterende huis was voor het vlees van haar Zoon, en niet slechts een doos die een passieve opslagplaats was voor de stenen van de Wet.
Twee veel voorkomende misverstanden
Maar laten we duidelijk zijn over een paar dingen die vaak verkeerd begrepen worden.
Ten eerste moest Maria wel door Christus “gered” worden, omdat ook zij met de erfzonde geboren zou zijn als God de verdiensten van de verzoenende dood van Christus niet preventief op haar had toegepast. Alleen Christus is de mens die niet gered hoefde te worden van de erfzonde.
Maria is daarom niet de figuur van een soort godin die in zekere zin zij aan zij met Christus staat als de vrouwelijke gemalin van zijn mannelijkheid, zoals men vaak zag in het oude heidendom waar mannelijke en vrouwelijke godheden werden afgebeeld als goddelijke duo’s die de mannelijke en vrouwelijke principes van het bestaan belichaamden. Hiervan is geen spoor te vinden in de Bijbelse Openbaring en het dogma van Maria’s Onbevlekte Ontvangenis is op geen enkele manier een vergoddelijking van Maria of een vrijstelling van haar van de heilseconomie die door Christus is voltooid.
Ten tweede is de theologische reden waarom haar onbevlekte ontvangenis “passend” is in de heilseconomie niet geworteld in het idee dat Jezus, die zonder zonde is, niet ontvangen zou kunnen zijn door iemand die een zondares was. Een dergelijke redenering suggereert dat hij “besmet” zou kunnen zijn geweest door haar zondigheid, in de baarmoeder of tijdens zijn opvoeding. Maar deze logica zou vereisen dat Maria zelf ontvangen en opgevoed zou moeten zijn door een zondeloos persoon, en haar moeder, de heilige Anna, ook weer – wat leidt tot een eindeloze teruggaande reeks van zondeloze voorouders.
Waarom de Onbevlekte Ontvangenis passend is
Het gaat dus niet om besmetting of de theologische onmogelijkheid dat de zondeloze verlosser uit een zondige moeder geboren zou worden. Het antwoord op de vraag of de onbevlekte ontvangenis past in de heilseconomie kan worden gezien in de keuze van de Kerk van het evangelie van Lucas over de Aankondiging voor de liturgische viering van de gebeurtenis (1:26-38).
De Kerk benadrukt het feit dat het doel achter de Onbevlekte Ontvangenis juist was om Maria op dit moment voor te bereiden. Om van haar fiat – “Mij geschiede naar uw woord” – het perfecte “Ja” aan God te maken en het perfecte binnen een verbond passend antwoord op Gods vele toenaderingen tot Israël.
Dit verbondsaspect is precies de reden waarom Maria’s volmaakte fiat zo centraal staat in het heilsverhaal en dus voor ons begrip van de aard van Openbaring en de Traditie die daaruit voortkomt. God zou niet volledig in de geschiedenis van de mensheid binnentreden voordat Israël Gods genadegaven in het Abrahamitische en Mozaïsche verbond vrijelijk en volledig aanvaardde. Maar tengevolge van zonde kon Israël niet dat perfecte en vrije “Ja” aan God geven.
Waarheden over God waren inderdaad aan Israël geopenbaard, maar het waren theologische waarheden die in de grond van de zaak relationeel waren in zoverre dat hun hele interne structuur en logica de “waarheid” verbond met het mysterie en de persoonlijkheid van God zelf – een God die naar gemeenschap met zijn schepselen verlangde. God kon dus niet een vrij antwoord op zijn “waarheid” bij Israël forceren of afdwingen zonder de interne logica van die waarheid te schenden. De gemeenschap die Hij zocht was een vrijwillige gemeenschap, geboren in het hart, en niet louter een gerechtelijke toepassing van de verschillende “verplichtingen” van de Wet.
Hoe vaak hebben de profeten dit punt niet naar voren gebracht in hun nadrukkelijk volhouden dat God geen offers van stieren en schapen verlangt, maar een nederig hart dat uit vrije wil zijn liefde omarmt? En is dit niet wat Israëls verbonden met Jahweh zo radicaal anders maakte dan de oude Mesopotamische verdragen die de nadruk legden op strikt gerechtelijke en slaafse gehoorzaamheid aan de koning in ruil voor een gunstige behandeling?
Het stille ‘Ja’ dat de schepping op haar grondvesten deed schudden
Maria is dus, zoals kardinaal Joseph Ratzinger aangaf, de “Dochter Zion” die heel Israël vertegenwoordigt – en ook de hele mensheid – wanneer zij, in haar zondeloosheid, aan God het eerste volledig en echt vrije “Ja” geeft op zijn verzoek om op een volledige manier in de menselijke geschiedenis te worden binnengelaten. En het belang van haar “Ja” blijkt uit het feit dat het verhaal, nadat ze het heeft uitgesproken, kernachtig, maar lieflijk eindigt: “Toen ging de engel van haar weg” (Lucas 1:38).
De wereld merkte niets van haar “Ja”, dat werd uitgesproken in de stille eenzaamheid van haar huis in Nazareth. Caesar sliep diep en ongestoord. Maar de hemel schudde, haar portalen openden zich naar de aardse diepten beneden en de engelen huilden van vreugde.
Zoals de toekomstige paus Benedictus XVI opmerkt, was de term die de engel Gabriël in zijn groet aan Maria gebruikte, en die wij vertalen als “vol van genade”, de Griekse term kecharitomene, wat iemand betekent die op unieke wijze is begunstigd met een volheid van goddelijke genade. Het was een term die geassocieerd werd met het “Dochter Sion” motief uit het Oude Testament. Kardinaal Ratzinger poneert daarom dat Lucas Maria hier afschildert als de typologische vervulling van al Gods verbondsverwachtingen aan Israël:
“De groet aan Maria (Lucas 1:28-32) is nauw gemodelleerd naar Zefanja 3:14-17: Maria is de dochter Sion die hier wordt aangesproken, die wordt opgeroepen om zich te ‘verheugen’, aan wie wordt medegedeeld dat de Heer naar haar toe komt. Haar angst is weggenomen, want de Heer is in haar midden om haar te redden. … In de aanspreektrant van de engel komt het onderliggende motief van het Lucas’ portret van Maria naar voren: zij is in eigen persoon het ware Sion, waarnaar de hoop heeft verlangd door alle verwoestingen van de geschiedenis heen. Zij is het ware Israël in wie Oude en Nieuwe Verbond, Israël en Kerk, ondeelbaar één zijn. Zij is het ‘volk van God’ dat vrucht draagt door Gods genadevolle kracht.”
Laat daarom, als we dit prachtige feest van de Kerk dit jaar vieren, ons gebed ook dat van Maria, onze Moeder, zijn: “Moge mij geschieden overeenkomstig uw woord.” En laten we, met haar fiat als middelpunt in ons geestelijk leven, de Heilige Geest “toelaten” in onze zielen “om de weg van de Heer recht te maken”.
Larry Chapp
Larry Chapp
Larry Chapp behaalde in 1994 zijn doctoraat in de theologie aan de Fordham University, met een specialisatie in de theologie van Hans Urs von Balthasar. Hij doceerde 20 jaar theologie aan de DeSales University in de buurt van Allentown, Pennsylvania, voordat hij met vervroegd pensioen ging om de Dorothy Day Catholic Worker Farm op te richten in de buurt van Wilkes Barre, Pennsylvania, met zijn vrouw Carmina en vriend en oud-student Father John Gribowich. Hij is auteur van vele artikelen en boeken en is tevens de oprichter en hoofdauteur van de blog, Gaudiumetspes22.com.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u meer lezen over de aanleiding van dit artikel, ‘8 december feest van het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van H. Maria’? Klik dan hier.
Wij danken www.RKDocumenten.nl voor het goede vertaalwerk wat ze doen. Wilt u meer stukken lezen waar materiaal, vertalingen van RKDocumenten gebruikt zijn, kijk dan hier. of gebruik één van de andere ’tags’ boven- of onderaan dit artikel
