COMMENTAAR: Wakes voor pausen, zoals voor de huidige paus Franciscus, zijn echter altijd uitzondering geweest, geen regel.
25 februari 2025
Twintig jaar geleden, toen paus Johannes Paulus II de laatste weken van zijn leven inging, schreef ik dat een pauselijke “dodenwake” – zoals sommigen het onelegant noemden – eigenlijk een “levenswake” was. Johannes Paulus leerde de wereld hoe te lijden en te sterven, wat een belangrijk onderdeel is van hoe te leven.
“Johannes Paulus II veroudert, gaat achteruit en komt dichter bij zijn dood,” schreef ik.
“In de tussentijd zal een periode van bezinning, contemplatie en gebed hem en de Kerk steeds meer bezighouden. Maar bezinning, contemplatie en gebed zijn niet iets om de tijd te doden tot de Kerk weer aan het werk kan – ze zijn het werk van de Kerk. Veroudering en aftakeling horen ook bij het leven. Dus laat de levenswake doorgaan. Er is nu genoeg te zien, zonder angstig vooruit te kijken.”
De levenswake voor paus Franciscus is begonnen, zelfs nu de meest directe crisis voorbij lijkt te zijn. De Kerk gaat aan de slag. Maandagavond baden pelgrims op het Sint-Pietersplein de rozenkrans voor de Heilige Vader, net als 20 jaar geleden, hoewel Johannes Paulus toen boven het plein in het Apostolisch Paleis zat. Hij was toen naar huis gekomen om te sterven. Paus Franciscus is in het Gemelli-ziekenhuis, omdat hij nog steeds reageert op behandeling. Het werk van de Kerk blijft hetzelfde, namelijk om discipelen – inclusief de Opperherder – klaar te stomen voor de dood.
“Wij van de katholieke familie en zo veel van onze vrienden en buren bevinden ons vanmorgen aan het bed van een stervende vader,” zei kardinaal Timothy Dolan van New York zondag in de St. Patrickkathedraal. “Onze Heilige Vader, paus Franciscus, verkeert in een zeer, zeer zwakke gezondheid en bevindt zich waarschijnlijk dicht bij de dood.
Een levenswake is een zegen. Families die de genade hebben gehad om hun dierbaren te begeleiden in de dagen voor de dood weten dat. Maar voor de Kerk als geheel met betrekking tot de Heilige Vader is een levenswake uitzondering, geen regel.
We weten dat pausen ziek zijn als ze in het ziekenhuis worden opgenomen. Tot Johannes Paulus II was het niet gebruikelijk dat pausen naar het ziekenhuis gingen; ze werden behandeld in het Apostolisch Paleis. In 1967 werd daar een provisorische operatiekamer ingericht voor paus Paulus VI. Ziekenhuisopname betekent dat de wereld weet dat de paus in gevaar is; de Kerk weet dat ze moet bidden en waken.
Recente ervaringen zijn dat pausen vrij snel zijn gestorven, zonder een langdurige laatste ziekte.
Pius X (1914) en Pius XI (1939) waren slechts een paar dagen ernstig ziek voordat ze stierven in het Vaticaan. Eerbiedwaardige Pius XII had ernstige gezondheidsproblemen in de laatste vier levensjaren, maar in 1958 werkte hij nog een volledige dag tot 5 oktober. Hij stierf in de vroege ochtend van 9 oktober in Castel Gandolfo, verwijderd van Rome.
Paulus VI stierf ook in Castel Gandolfo, op het hoogtepunt van de zomervakantie, dus er werd niet verwacht dat hij publieke verplichtingen zou hebben. Toen zijn dood werd aangekondigd, was het niet algemeen bekend dat hij ernstig ziek was. Hij stierf op 6 augustus 1978, het feest van de Transfiguratie, in Castel Gandolfo.
Paulus VI leek te weten dat zijn einde nabij was. Zijn laatste preek hield hij op het hoogfeest van Petrus en Paulus, 29 juni. Het was slechts enkele dagen na de 15e verjaardag van zijn verkiezing en hij preekte een afscheidsrede, waarbij hij de woorden van zijn pauselijke patroonheilige op zichzelf toepaste.
“Dit is het geloof van de Kerk, het apostolische geloof,” zei Paulus VI. “Ik heb het geloof behouden! kan ik vandaag zeggen, met het nederige maar vaste bewustzijn dat ik ‘de heilige waarheid’ nooit heb verraden.”
Toch werd zelfs op 80-jarige leeftijd in de zomer van 1978 niet verwacht dat hij aan zijn laatste maanden bezig was.
De opvolger van Paulus VI, de zalige Johannes Paulus I, had de meest onverwachte dood van allemaal: hij stierf plotseling ’s nachts, slechts een maand na zijn verkiezing.
De enige gelegenheid voor een levenswake vóór Johannes Paulus was die van de heilige Johannes XXIII. Bij hem was in de herfst van 1962 maagkanker geconstateerd.
In mei 1963 was het duidelijk dat het einde naderde. Hij was in Rome en in het Apostolisch Paleis; het was bekend dat hij stervende was. Mensen verzamelden zich op het Sint-Pietersplein om voor hem te bidden; hij stierf op 3 juni 1963, kort nadat een mis, die voor hem was opgedragen op het Sint-Pietersplein, was afgelopen.
In zijn boek over de zeven laatste woorden van Christus, Death on a Friday Afternoon, herinnert pater Richard John Neuhaus zich het zeer publieke getuigenis van het geloof van een stervende paus Johannes XXIII:
“Ik herinner me dat ik als jongeman diep onder de indruk was van de dood van paus Johannes XXIII. Het kwam langzaam op gang en in de loop der dagen waren er regelmatig nieuwsbulletins die meldden dat hij de ene dag zijn lijden opofferde voor mensen met kanker, de volgende dag voor dakloze vluchtelingen, weer een andere dag voor moeders met moeilijke zwangerschappen enzovoort. Hij leek zo doelgericht te sterven, met een bijna professionele efficiëntie, en hij verspilde niets.”
Toen Benedictus XVI op 31 december 2022 overleed, was hij al bijna 10 jaar niet meer in het openbaar te zien omdat hij met pensioen was. Paus Franciscus kondigde aan dat hij in zijn laatste dagen was op de woensdag na Kerstmis; hij stierf op zaterdag.
De gebeden voor paus Franciscus in de Sint Pieter brengen levendige herinneringen terug aan de laatste lijdensweg van Johannes Paulus. Te zwak om de plechtigheden van de Goede Week te leiden, volgde hij op Goede Vrijdag de kruisweg in het Colosseum vanuit zijn privékapel, waar een televisie was opgesteld. Hij keek toe terwijl hij een kruisbeeld in zijn armen hield. Het beeld van dat moment, van achteren gefilmd, een oude man vastgeklampt rond het kruis van Christus, was de samenvatting van een goed geleefd leven van discipelschap.
Op Paaszondag kwam Johannes Paulus naar het raam van het Apostolisch Paleis om een ingekorte urbi et orbi toespraak te houden. De ontlediging was compleet; de Heilige Vader deed verwoede pogingen, maar hij kon niet spreken.
Na herhaalde pogingen zegende hij de mensen en trok zich terug. De volgende woensdag zou hij hetzelfde proberen, maar hij was er niet meer toe in staat. Op donderdag en vrijdag kwamen de mensen bijeen om op het plein te bidden.
Zijn naaste medewerkers van de curie kwamen om afscheid van hem te nemen, hem te zegenen en nog een laatste keer gezegend te worden. Kardinaal Joseph Ratzinger kwam op vrijdag. De Mis van de Goddelijke Barmhartigheid werd zaterdagavond in zijn kamer opgedragen. Hij stierf kort daarna, om 21.37 uur. De aankondiging werd gedaan op het Sint-Pietersplein en de grote klokken begonnen te luiden.
De levenswake van paus Franciscus zal zijn eigen verloop kennen. De persberichten van het Vaticaan geven aan dat er een lichte verbetering is opgetreden en dat hij goed uitrust. Toch zijn er geen beelden vrijgegeven van de Heilige Vader tijdens zijn verblijf in het ziekenhuis en hebben maar weinig hoge functionarissen hem bezocht.
De Curie blijft actief – de pauselijke boodschap voor de vastentijd is vrijgegeven, decreten over nieuwe heiligen zijn goedgekeurd en bisschoppelijke benoemingen worden nog steeds aangekondigd.
En op het Sint-Pietersplein wordt het echte werk van de Kerk gedaan.
(c) NCRegister Media – Pater Raymond J de Souza
Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u meer artikelen lezen van de geestelijke, journalist Father Raymond J. de Souza? Klik dan hier,
