ANALYSE: Het land heeft te kampen met veel sociaal-politieke problemen die kerkleiders en anderen in verband brengen met een spiritueel vacuüm, maar er wordt gezegd dat er tekenen zijn van een katholieke opleving die ‘onder de oppervlakte borrelt’.
Edward Pentin 12 februari 2025 CANTERBURY, Engeland – De Britse ex-premier Boris Johnson veroorzaakte onlangs een klein relletje door te zeggen dat het falen van de Kerk van Engeland om “een pijnlijke spirituele leegte” te vullen ertoe had geleid dat grote aantallen Britse burgers “zichzelf volpropten” en in plaats daarvan zwaarlijvig werden.
Hoewel hij opzettelijk provocerend was over een wijdverspreide aandoening waar Johnson, naar hij zelf toegeeft, ook niet immuun voor is, is het verband tussen geestelijke nood en maatschappelijke kwalen er een die ook anderen is opgevallen nu het land lijdt onder een veelbesproken en groeiende sociaal-politieke malaise die veel verder gaat dan obesitas.
“Als je tijd doorbrengt in pubs, pratend en luisterend naar mensen,” zegt Sebastian Morello, een Engelse katholieke filosoof en schrijver, ”dan zul je zien dat iedereen wanhopig ongelukkig is in Engeland.”
Elke week verschijnen er nieuwsberichten uit het Verenigd Koninkrijk over openbare ongeregeldheden en gewelddadige criminaliteit, een doordringende cultuur van de dood die het meest recentelijk tot uiting kwam in wetsvoorstellen over hulp bij zelfdoding of een verbod om te bidden buiten abortusfaciliteiten, stijgende percentages van echtscheiding en samenwonen, totalitaire vormen van bestuur, een epidemie van geestesziekten, een verlies aan vertrouwen in de instellingen van het land en een economie in verval.
De Britse samenleving is de afgelopen 30 jaar duidelijk sociaal liberaler geworden, wat heeft geleid tot het waarnemen van een sterk moreel verval. Het aandeel van het Britse publiek dat abortus of homoseksuele relaties moreel verkeerd vindt, is sinds 1989 bijvoorbeeld meer dan gehalveerd.
De wijdverspreide ontevredenheid onder de burgers heeft te maken met economische problemen en falende openbare diensten; belastingen die naar verkwistende en “woke” doelen gaan; een nationale identiteit die verscheurd is tussen traditionele instellingen en seculiere liberale waarden; toenemende spanningen tussen verschillende etnische en religieuze groepen, vaak als gevolg van ongecontroleerde immigratie; en een groeiende kloof tussen een rijke elite en de bevolking in het algemeen.
Maar met de komst van een zeer impopulaire nieuwe Labourregering worden steeds meer burgers, die soms de “zwijgende meerderheid” worden genoemd, zich bewust van de problemen, zelfs als ze die niet in verband brengen met moreel en spiritueel verval.
“Als Amerikaan die van Groot-Brittannië houdt, is het hartverscheurend om te zien wat er met het land is gebeurd”, vertelt de orthodoxe auteur en commentator Rod Dreher aan het Register. “Ik kwam er vele jaren geleden, tijdens mijn eerste bezoek, achter dat het Engeland van Tolkien en Lewis er niet meer was, maar de somberheid die nu het Verenigd Koninkrijk omhult lijkt existentieel. Groot-Brittannië zal, net als de rest van het Westen, niet herstellen tenzij het het christelijk geloof dat het gevormd heeft, terugvindt.”
De kans daarop lijkt momenteel klein omdat het christendom in het land in vrije val lijkt te zijn. Het percentage mensen in Engeland en Wales dat zichzelf christen noemt is gekelderd van 72% in 2001 tot 46,2% in 2021. Liturgische diensten in de Church of England, de gevestigde kerk van het land, worden nu bijgewoond door slechts 1,2% van de bevolking (van wie 36% ouder is dan 70 jaar) en velen vragen zich af of het instituut, dat zich momenteel in zwaar weer bevindt, kan overleven.
Ondertussen voorspellen wiskundige modellen, gebaseerd op de huidige trends, dat het aantal katholieke kerkgangers in Engeland en Wales mogelijk zal halveren in 2040 en tussen een kwart en een half miljoen in 2050, vergeleken met 1,75 miljoen nu.
Een dergelijke duidelijke trend van ontkerstening heeft de katholieke leiders van het land er al een tijdje toe gebracht om te waarschuwen voor een maatschappelijk “vacuüm ” en het risico dat de natie ten prooi valt aan gevaarlijke ideologieën en andere religies. De groei van de islam in het land, gedreven door hogere geboortecijfers en ongecontroleerde immigratie, wordt gezien als een van die gevolgen.
“Zodra je God uit het plaatje weghaalt,” zei de Engelse priester Paul Haffner, professor in de theologie aan de Pauselijke Gregoriaanse Universiteit in Rome, ”heb je een goddeloze samenleving, een samenleving die afdaalt in grotere duisternis, verval, geweld en een duivels einde.”
De bruidsschat van Onze Lieve Vrouw
Maar zijn de oorzaken van de huidige en meest dringende kwalen van het land voornamelijk te wijten aan een afkeer van de katholieke Kerk en ligt de oplossing er wellicht in dat het land – dat sinds de Angelsaksische tijd bekend staat als de bruidsschat van Onze Lieve Vrouw – terugkeert naar haar?
De neergang van het land wijten aan een afwijzing van het katholicisme is historisch gezien “heel moeilijk te bewijzen”, zegt pater Ezra Sullivan, professor in de moraaltheologie aan de Pauselijke Universiteit van St. Thomas van Aquino in Rome. “Een overtuigend argument zou moeten aantonen dat het soort waarden dat de katholieke cultuur bijbracht in principe verloren ging bij de protestanten, ook al werden ze eeuwenlang praktisch gehandhaafd.”
Hij gelooft dat daar overtuigend historisch bewijs voor bestaat, zoals professor Eamonn Duffy’s baanbrekende werk uit 1992 The Stripping of the Altars: Traditional Religion in England, 1400-1580, dat volgens pater Sullivan aantoonde dat “de vroomheid van het volk bij de katholieken lag”.
Maar hij benadrukte dat als de neergang in moraal en geloof wordt vastgesteld, de oorzaken “gemakkelijker te verklaren zijn,” eraan toevoegend dat hij er niet aan twijfelde dat deze zaden gezaaid zijn tijdens de Reformatie. John Henry Newman identificeerde ze als “een verborgen secularisme, een liefde voor de wereld, een verlies van God op de eerste plaats te zetten, en ik denk dat hij gelijk heeft,” zei pater Sullivan.
Professor John Rist, emeritus hoogleraar klassieke talen en filosofie, is dezelfde mening toegedaan.
“Ik ben het er zeker mee eens dat de ineenstorting van het traditionele – d.w.z. katholieke – christendom een belangrijke factor is,” vertelde hij aan The Register. “De Kerk van Engeland, die vanaf het begin Erastiaans [een kerk geregeerd door de staat] was, was gedoemd om in haar samenstellende delen uiteen te vallen. Het is een feit dat, omdat het anglicanisme probeerde een aantal, maar niet genoeg, stukjes van het katholicisme te behouden, het onvermijdelijk was dat de ‘gaten’ zichtbaar zouden worden en het geheel in diskrediet zou worden gebracht.”
Rist, auteur van Verwarring in het Westen: Retrieving Tradition in the Modern and Post-Modern World, merkte op dat de lange en gestage neergang van het christendom in Groot-Brittannië ertoe heeft geleid dat objectieve moraliteit, geïllustreerd in de deugden, is vervangen door rechten en aanspraken, zodat “het enige waar het om gaat slechts nog de macht is om je verlangens af te dwingen”. In combinatie met een nihilisme dat voortkomt uit een gestage afdaling naar het atheïsme, ziet hij een “potentieel totalitaire conclusie”.
Recente overheidswetgeving heeft bijvoorbeeld censuur prioriteit gegeven onder het mom van veiligheid en inclusiviteit. De regering van premier Keir Starmer overweegt ook plannen om “misgendering” strafbaar te stellen en mogelijk kritiek op de islam te verbieden onder het mom van het bestrijden van islamofobie.
De hedendaagse sociale problemen van het land kunnen worden teruggevoerd tot de pragmatische en empirische wortels van de 17e-eeuwse Engelse Verlichtingsfilosofie, zei pater Haffner, die doordrong tot “de hele Engelssprekende wereld” en die in strijd was met het begrip van de katholieke Kerk van objectieve en onveranderlijke waarheid.
Pater Haffner, de auteur van Het Mysterie van de Rede, een boek dat onderstreept hoe het katholieke geloof in verband kan worden gebracht met de menselijke rede, gelooft dat het land achteruit zal blijven gaan totdat het het belang van de door het geloof geïnspireerde rede erkent en begrijpt – een waarheid, zei hij, die verloren ging tijdens de Verlichting.
“Groot-Brittannië tast duidelijk in het duister en heeft geen vinger aan de lichtknop, omdat veel van zijn burgers geen relatie hebben met geloof en rede,” zei hij. “Ze zijn daarom niet in staat om te zien hoe het geloof de menselijke vrijheid veilig stelt tegen totalitaire regimes.” Paus Benedictus XVI, zei hij, maakte een soortgelijk punt in 2010 in zijn historische toespraak tot de Houses of Parliament toen hij sprak over het geloof en de rede die elkaar nodig hebben “voor het welzijn van onze beschaving.”
‘De-sacralisatie’ van de Lambeth Conferentie
Sommige analisten leggen de schuld bij het feit dat Groot-Brittannië een vroeg geïndustrialiseerde, maar nu aanzienlijk gedesindustrialiseerde post-imperiale macht was, die geconfronteerd werd met de gevolgen van het verlies van status, zowel politiek als economisch. Anderen noemen een meer recente katalysator die te maken heeft met het pragmatisme van de Verlichting: De Anglicaanse Communie die het gebruik van anticonceptie toestond op de Lambeth Conferentie van 1930.
“Het lijkt misschien een beetje vreemd om de ineenstorting van de beschaafde cultuur in het Verenigd Koninkrijk te wijten aan de Kerk van Engeland en haar afwijzing van de katholieke leer en moraal, maar vreemd betekent niet verkeerd,” zegt Gavin Ashenden, een voormalige Anglicaanse aalmoezenier van koningin Elizabeth II en nu katholiek. Het toestaan van anticonceptie was een “fundamentele verwerping van de Christelijke leer” en startte een “reeks ingrijpende veranderingen in de ethiek van natie en cultuur” die voortkwamen uit de “seismische verschuiving” in de manier waarop seksuele relaties werden begrepen en beoefend.
Het leidde, zei hij, tot een ontheiliging, “de-sacralisatie van de menselijke persoon” die de weg vrijmaakte voor abortus, druk om euthanasie toe te passen en, meer recent, een ontheiliging van de vrijheid van meningsuiting. “De pil en het condoom,” zei hij, ”waren de artefacten en instrumenten van het totalitarisme geworden.”
Voor Sebastian Morello is een van de hoofdoorzaken van de neergang van de natie het naoorlogse liberalisme, dat leidde tot de invoering van abstracte seculiere waarden, tegenwoordig uitgedrukt in de vorm van modewoorden als tolerantie, gelijkheid, diversiteit en inclusie, maar die “volstrekt onverenigbaar” zijn met het Britse natiegevoel dat geworteld is in een organische manier van leven die belichaamd is in de instellingen van het land – het parlement, de Kerk van Engeland (voordat deze het “wokeïsme” overnam) en de monarchie.
Dit heeft geleid tot een soort nationale “schizofrenie”, zei hij en, in navolging van Rist, heeft dit zich gemanifesteerd in een steeds toenemend autoritarisme en totalitarisme met als doel deze seculiere waarden op te leggen aan een groot deel van de bevolking dat niet bereid is ze te accepteren. Dit werd vooral afgelopen zomer duidelijk toen de regering honderden burgers gevangen zette voor het plaatsen van “verkeerde” meningen op sociale media.
De terugkeer van president Donald Trump en de MAGA-beweging in de VS hebben het failliet van deze seculiere “woke” waarden blootgelegd en laten zien hoe ze kunnen worden overwonnen. Groot-Brittannië heeft de opkomende Reform Party onder leiding van Nigel Farage als een soortgelijke politieke kracht, maar of zij net zo effectief kunnen zijn valt nog te bezien. Waarnemers zeggen dat zo’n beweging van korte duur zal zijn zonder een gelijktijdige heropleving van de katholieke Kerk in het land.
Morello ziet niettemin hoopvolle tekenen. Hoewel de katholieke Kerk “dezelfde zuivering ondergaat” als andere westerse naties, ziet hij verandering aan de horizon en hij merkte “iets heel mysterieus” op in Groot-Brittannië, namelijk dat “het elke 100 jaar een geestelijke opleving heeft en die geestelijke opleving is bijna altijd iets rooms”. Hij gaf als voorbeelden de 17e eeuwse heerschappij van Koning Charles I die zich aansloot bij katholieke praktijken en sympathieën, en de 19e eeuwse Oxford Beweging die het katholieke erfgoed en de apostolische identiteit van de Kerk van Engeland opnieuw wilde bevestigen.
“Ik ben er sterk van overtuigd dat we nu rijp zijn voor zo’n opleving,” zei hij. “Er borrelt iets onder de oppervlakte.”
Maar misschien kan die opwekking alleen plaatsvinden als de Kerk het gevoel voor het bovennatuurlijke terugvindt dat ze na de Reformatie is kwijtgeraakt.
Dreher, die in 2024 Living in Wonder: Finding Mystery and Meaning in a Secular Age publiceerde, gelooft dat dit van het grootste belang is en dat het heroveren van “het meer oude, ritualistische, tegenculturele en met verwondering gevulde” christendom van vroeger van vitaal belang is.
“Als het christendom een kans wil maken, dan zal het zich moeten richten op de bovennatuurlijke kern van het geloof,” zei hij, eraan toevoegend dat het zal moeten ‘spreken over wonderen, genezingen, tekenen en wonderen, en over geestelijke oorlogvoering’. Maar het christendom als “voornamelijk een bron van therapeutische of morele deugdzaamheid zal moeten verdwijnen”.
Wat vooral nodig is, is dat de katholieke Kerk in Groot-Brittannië terugkeert naar de grondbeginselen en resoluut vecht voor het geloof door standvastig te blijven, aldus professor Alan Fimister, een Brit die dogmatische theologie doceert aan het Holy Apostles College and Seminary in Connecticut.
John Henry Newman, die ooit zei dat de Kerk “niets anders te doen heeft dan haar eigen plichten te vervullen, in vertrouwen en vrede; stil te staan en het heil van God te aanschouwen”, wees Fimister erop dat toen de Kerk dit deed en “onderwees, heiligde en regeerde zonder vrees of gunst”, de machten van deze tijd “geen andere keus hadden dan haar deugden na te bootsen in de hoop mensen van Christus af te leiden”.
Maar toen de Kerk “de smaad van Christus verloochende in de hoop bevriend te raken met de wereld”, “hoefden de machten van deze tijd niet meer bang te zijn”. Anticonceptie, abortus, pornografie, sodomie, euthanasie enzovoort zijn allemaal zonder tegenstand door de vijand en zijn volgelingen naar voren geschoven.
“Alles wat we hoeven te doen,” zei Fimister, ”is het zwaard van de Geest weer ter hand nemen en de vijand zal voor ons op de vlucht slaan.”
Edward Pentin is Senior Contributor van het Register en Vaticaananalist van EWTN News. Hij begon zijn verslaggeving over de paus en het Vaticaan bij Vatican Radio voordat hij Rome-correspondent werd voor EWTN’s National Catholic Register. Hij heeft ook verslag gedaan over de Heilige Stoel en de Katholieke Kerk voor een aantal andere publicaties waaronder Newsweek, Newsmax, Zenit, The Catholic Herald, en The Holy Land Review, een Franciscaanse publicatie gespecialiseerd in de Kerk en het Midden-Oosten. Edward is de auteur van The Next Pope: The Leading Cardinal Candidates (Sophia Institute Press, 2020) en The Rigging of a Vatican Synod? An Investigation into Alleged Manipulation at the Extraordinary Synod on the Family (Ignatius Press, 2015). Volg hem op Twitter @edwardpentin.
Vertaling: EWTN Lage Landen (HR)
Wilt u meer lezen of zien van de vermaarde katholieke Journalist ‘Edward Pentin‘ ? Klik dan hier.
Wilt u meer lezen of zien met betrekking tot ‘Zielzorg‘ ? Klik dan hier.
250216 | [XLS000] |
