3 Januari 2022 Redactie – Op de dag dat we de Heilige Naam Jezus gedenken, de naam waaraan de Jezuïeten hun orde naam aan hebben ontleend, IHS, wordt het artikel van Pater de Souza in de National Catholic Register heel opportuun. De letters I.H.S. vormen een zogeheten Christusmonogram. De oorspronkelijke betekenis ervan gaat terug op het Grieks en vormt de afkorting van de naam Jezus (Grieks: Ièsous; daarbij is de Griekse hoofdletter ‘I’ gelijk aan onze ‘I’ (het Grieks kent geen aparte letter ‘J’, evenmin als het Latijn trouwens); de Griekse ‘H’ correspondeert met onze ‘È’ en de ‘S’ is gelijk aan onze ‘S’). Op onze manier weergegeven zouden die letters dus luiden: ‘JÈS’, eerste drie letters van Jèsos’.  

Veertig jaar later is de pauselijke correctie die paus Johannes Paulus II uitsprak over de Sociëteit van Jezus nog steeds niet doorgedrongen.

Father Raymond J. de Souza | Vaticaanstad | 31 December 2021

Veertig jaar geleden was er op oudejaarsavond in Rome een verhoogde verwachting, zelfs spanning, voor het zingen van het Te Deum – de traditionele hymne van dankzegging aan God – bij de afsluiting van het burgerlijk jaar.

Wat zou Johannes Paulus II aan het einde van 1981 zeggen? Zou hij commentaar geven op de moordaanslag in mei, of de afkondiging van de staat van beleg in Polen in december?

Deze tragische onderwerpen waren niet de bron van spanning. De kwestie die iedereen in spanning hield was de onrust in de diep geplaagde Sociëteit van Jezus.

Johannes Paulus hield vast aan de gewoonte om naar de moederkerk van de jezuïeten in Rome te reizen voor het Te Deum aan het einde van het jaar. De kerk, ontworpen door Sint Ignatius zelf, is algemeen bekend als Il Gesù, maar de volledige titel is De Heilige Naam van Jezus. Vóór de hervorming van de kalender was 1 januari het feest van de Heilige Naam van Jezus (dat is nu 3 januari), dus Il Gesù was een passende plaats om de wake te houden voor het einde van het Octaaf van Kerstmis en het begin van een nieuw burgerlijk jaar. (Paus Benedictus XVI verplaatste het Te Deum aan het einde van het jaar naar de Sint-Pietersbasiliek, en Paus Franciscus heeft het daar gehouden. Hij bezoekt Il Gesù voor het feest van St. Ignatius in juli).

In 1980 overwoog de algemene overste van de jezuïeten, pater Pedro Arrupe, om met pensioen te gaan en een algemene congregatie van de Sociëteit van Jezus bijeen te roepen. Johannes Paulus maakte zich grote zorgen over de koers van het genootschap, het grote aantal priesterlijke afvalligen, de interne verdeeldheid, de verwarring in de leer, de misstanden in de liturgie en de zedeloosheid. De Heilige Vader wilde geen congregatie bijeenroepen voordat er enige vorm van correctie was doorgevoerd.

Tijdens het Te Deum eind 1980 drongen de assistenten van pater Arrupe Johannes Paulus in het nauw in Il Gesù, en eisten vooruitgang in hun wens om een algemene vergadering en de verkiezing van een nieuwe algemene overste te houden. Johannes Paulus weigerde.

Enkele maanden later werd hij neergeschoten en in augustus 1981 werd pater Arrupe getroffen door een beroerte die het hem onmogelijk maakte zijn functie van algemene overste te blijven uitoefenen.

Johannes Paulus moest handelen. In oktober 1981 nam hij een besluit. Het was een aardbeving. De Heilige Vader schorste het gewone bestuur van de Sociëteit van Jezus. Het gezag van pater Arrupe werd overgedragen aan een pauselijke afgevaardigde, pater Paolo Dezza, die zou regeren totdat de Heilige Vader toestemming gaf voor een algemene congregatie en de verkiezing van een nieuwe algemene overste. Het was de grootste klap voor de Jezuïeten sinds de orde in 1773 werd onderdrukt door paus Clemens XIV.

“Het leven is religieuze ordes was in crisis in de jaren na het Tweede Vaticaans Concilie, en hoewel Johannes Paulus misschien niet dacht dat de Jezuïeten er slechter aan toe waren dan anderen, geloofde hij dat hun invloed zo groot was dat een periode van bezinning nodig was,” schreef George Weigel in ‘Witness to Hope’. “De interventie was shocktherapie.”

Daarom waren de Jezuïeten getraumatiseerd – velen van hen woedend – toen Johannes Paulus op 31 december 1981 naar Il Gesù kwam. De traditie schreef voor dat zij hem moesten ontvangen in hun hoofdkerk, waar het graf van de heilige Ignatius en de kostbare relikwie van de heilige Franciscus Xaverius zich bevinden, enkele maanden na zijn donderende motie van wantrouwen en duidelijk gebrek aan vertrouwen in hun eigen vermogen om zichzelf te hervormen.

Er was geen vuurwerk bij het Te Deum. Johannes Paulus sprak niet over de Jezuïeten. Hij beperkte zich tot algemene opmerkingen over het verstrijken van de tijd, en zinspeelde slechts op de moordaanslag en de afkondiging van de staat van beleg:

“Het jaar dat vandaag ten einde loopt, bevestigt opnieuw deze strijd [van dood tegen leven],” zei hij. “Bevestigt het dat niet in ieder van ons? Bevestigt het deze niet in de dimensies van het leven, de samenlevingen en de naties? Bevestigt het dat niet in de hele wereld?”

Het anti-climactische Te Deum aan het einde van 1981 zou een voorbode zijn van de uiteindelijke oplossing van Johannes Paulus’ interventie. Hij was moedig en zelfs streng opgetreden, maar hij zou het aan de jezuïeten overlaten om de weg van de hervorming te vervolgen.

Op de algemene congregatie die uiteindelijk in 1983 werd bijeengeroepen, veranderden de Jezuïeten niet merkbaar van richting. Ze zouden leden blijven verliezen en hun orthodoxie en discipline werden niet merkbaar beter.

Paus Franciscus, die onlangs jezuïeten ontmoette in Griekenland, merkte op dat er nog maar half zoveel jezuïeten waren als in zijn jeugd, en dat dit een “vernedering” was voor het genootschap – een geestelijk vruchtbare, hoopte hij, maar niettemin een vernedering.

“We moeten wennen aan vernedering,” zei de Heilige Vader tegen zijn broeders Jezuïeten.

Veertig jaar na de schoktherapie, onder een jezuïetenpaus, gaat de vernedering door nu de jezuïeten inkrimpen en apostolaat afstoten. Hoewel de Jezuïeten nu geleid worden door pater Arturo Sosa, is hun meest prominente lid pater Antonio Spadaro en hun meest opmerkelijke Engelstalige persoonlijkheid pater James Martin. De hervorming die Johannes Paulus II voor ogen had, heeft geen ingang gevonden.

Terugkijkend

Een epiloog over 1981, aangezien belangrijke maatregelen vaak pas achteraf kunnen worden gezien: 

De grote pauselijke correctie van oktober 1981 was een mislukking. Een van de grote pauselijke successen van Johannes Paulus zou de volgende maand volgen, met de benoeming van kardinaal Joseph Ratzinger tot prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer op 25 november 1981. Het corrigeren van fouten zou minder vruchtbaar blijken te zijn dan het voorstellen van de pracht van de waarheid.

Achteraf gezien heeft een ander zaadje dat in 1981 werd geplant wel vruchten afgeworpen. Moeder Angelica lanceerde het Eeuwig Woord Televisie Netwerk in augustus 1981. Veertig jaar later maakten de Jezuïeten en hun medewerkers in de media van de aanvallen op EWTN een favoriet thema in 2021. Wie zou in 1981 gedacht hebben dat EWTN meer zou kunnen doen om het geloof van gewone katholieken te versterken dan de eens zo machtige, nu vernederde, jezuïetenorde?

Johannes Paulus zou niet van EWTN hebben geweten op het Te Deum van 1981. Hij zou het te zijner tijd te weten komen. Maar men merkt op dat Christus, die “Het Eeuwige Woord” is, die avond wel in zijn preek voorkwam.

“De wereld gezien in het Eeuwige Woord – de wereld als een door de Goddelijke Wijsheid ingeprent overblijfsel – is mooi en zij is goed,” aldus paus Johannes Paulus

Father Raymond J. de Souza

(c) NCRegister Media

Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.

Bron: The Jesuit Reform That Never Happened| National Catholic Register (ncregister.com)