COMMENTAAR: Het huidige beeld van de Jezus van eindeloze zelfbevestiging dat in sommige kringen wordt gepromoot is niet de Jezus van de evangeliën.
Larry Chapp; Commentaren; 20 april 2023
We zitten nu volop in de paastijd, en elk jaar rond deze tijd worden mijn gedachten getrokken naar het diepe en ingrijpende mysterie van de paasgebeurtenissen in de Goede Week. Maar dit jaar lijkt mijn aandacht nog meer gericht op de betekenis van het kruis en de verrijzenis als de sleutel tot het begrijpen van het hele christendom.
Helaas lijken zelfs velen in onze Kerk een beeld van Jezus te willen aanprijzen dat puur therapeutisch is, op een manier die bedoeld is om het te doen voorkomen alsof Christus onze huidige culturele waanzin prima zou vinden wat betreft kwesties van seksualiteit en geslacht in het bijzonder, maar ook op alle andere gebieden waar verschillende “identiteiten” worden benadrukt als zijnde absoluut essentieel voor iemands geluk en welzijn.
Laten we daarom beginnen met een eenvoudige vraag: Wat is de revolutie die Jezus van Nazareth teweegbracht, en waarom was die zo schokkend voor de dominante machtsstructuren van de wereld en veranderde zij voorgoed onze kijk op wie God is? Dat zijn moeilijke vragen om te beantwoorden, omdat de evangelieschrijvers zelf terughoudend lijken om het beeld van Jezus te domesticeren in het hokje van een kant-en-klaar “theologisch systeem”, in het besef, vermoed ik, dat zodra je een tijger in een kooi stopt, je eigenlijk geen tijger meer hebt.
De verleiding is altijd geweest om Jezus te domesticeren, of het nu is door duizend abstracte syllogismen (vert.: sluitredeneringen), of door hem te reduceren tot een gnostische goeroe van verlichte zelfaanvaarding. Ik denk dat onze huidige cultuur meer geneigd is tot het laatste dan tot het eerste, omdat de koffieshop-Christus ons in staat stelt onszelf “christenen” te noemen, terwijl we het doden van lastige mensen rechtvaardigen, of dat nu plaatsvindt in onze schijnbaar eindeloze oorlogvoering of in onze verschillende “klinieken” voor “reproductieve gezondheidszorg”. Aldus wordt de Jezus die gekruisigd werd in een daad van zelfontlediging en afdaling in de diepte van de menselijke conditie, door de alchemie van een ‘latte’ en yogalessen, tot de Jezus van de “dood van bovenaf” en “chirurgische verwijdering en afzuiging”.
De huidige modieuze wereld van “spiritualiteit”, met zijn dromenvangers en zijn drugsverkoop, nep-boeddhistische therapeutische middelen, weet niets van de echte Jezus. Sterker nog, deze huidige modieuze saloncuriosa zijn slechts de elite-versie van het evangelie van de welvaart, compleet met beloften van lichaamsontgifting door het drinken van groteske groene vloeistoffen van onbekende herkomst. Jezus + essentiële oliën = een herenhuis in Park Slope (vert.: chique buurt in Brooklyn, in New York City).
Daarentegen is het doorboorde en verscheurende beeld dat de evangeliën presenteren wel precies dat – een icoon van God – en de logica ervan ligt ingebed in de dramatische esthetiek van een vernederde, gekruisigde man die afdaalt naar de stille solidariteit van de doden. En de evangeliën maken duidelijk dat deze afdaling in de verdorven wereld van verval, in de smeulende stank van de angel van Satan, juist precies de voorwaarde was voor de glorie die erop volgt. De kruisiging en de afdaling in de dood waren niet louter voorbereidende stappen, of een gerechtelijke theologische opdracht die gewoon stoïcijns moest worden doorstaan om een of andere beestachtige bloeddorst van God te bevredigen voordat Hij Jezus beloonde met het gouden ticket.
Nee, het kruis van Christus is niet louter een inleiding. Het is niet slechts een juridische daad van verzoening, gevolgd door gerechtelijke vrijspraak en het uitdelen van afscheidscadeaus. Het is in werkelijkheid de openbaring van Gods diepste natuur, het zich uitdrukken in menselijke, wereldlijke, tijdgebonden vorm van de Eeuwige. Maar wat kan het betekenen dat Gods innerlijke leven het best op deze mishandelde manier wordt tentoongesteld?
Jezus zei: “Wie mij ziet, ziet de Vader” (Johannes 14:9). En, volgens de evangeliën, betekent Jezus “zien”, naar het kruis kijken. Niet uitsluitend (want de verrijzenis maakt ook deel uit van deze gebeurtenis), maar in het vizier, centraal. Het is kijken naar de Verrijzenis in en door de Kruisiging, en daarom is de verrezen Christus voor altijd het “Lam dat geslacht werd” en draagt zijn verrezen lichaam nog steeds de sporen van zijn groteske marteling.
Hans Urs von Balthasar wijst erop dat het in het boek Openbaring de antichrist is waarvan op magische wijze een hoofdwond wordt genezen, wat de massa’s versteld doet staan. Maar Christus wordt voorgesteld als het Lam dat van eeuwigheid af geslacht is en dat nog steeds de sporen van zijn kruisiging draagt, wat een diepe boodschap is van de volledige transformatie en verlossing van de natuur vanuit de binnenkant van de categorieën van de dood, niet eronder of erachter. Zo vormt het Lam een directe verwerping van de religie van de “therapeutische magie” en haar streven naar oppervlakkige, door dopamine gedreven vormen van geluk, en onthult ons in plaats daarvan een ander soort kracht die geworteld is in een diepe morele en spirituele afdaling (Kenosis in het Grieks van Paulus) en offer omwille van anderen.
Het kruis openbaart ons dat God, als liefde, niets anders is dan pure gave. Hij is gevend, als zodanig. Hij is fatsoenlijk en toont zelfontledigende opoffering omwille van de ander, als zodanig. Dit is ook de essentie van wat de Drie-eenheid is, en openbaart ons wat de essentie van het goddelijke leven in ons werkelijk is en wat het van ons vraagt als antwoord door bekering van ons hele wezen tot dit model van kruisvormig offer. Christus is eeuwig “getekend” door zijn kruisiging. Zo moeten ook wij gemerkt worden. Dit is het criterium voor toegang tot het Koninkrijk. Dit is het essentiële verschil tussen het specifiek christelijke geloof en alle andere, wereldlijke en religieuze, geloofsovertuigingen.
Wij zijn geen “verrijzenismensen”, zoals het enneagram en de “craft-store chalice crowd” (vert.: menigte met kelk uit de ambachtelijke winkel) ons voorhouden, alsof het kruis er niet meer toe doet en we elkaar nu allemaal kunnen omhelzen “waar we in het leven staan, precies zoals God ons gemaakt heeft.” Want als we moeten verrijzen, dan is dat in het Koninkrijk dat voor het eerst werd ingehuldigd op het kruis en is dat dus het Koninkrijk van “het kruis en de verrijzenis”. En het is dus beslist niet de toegang tot een Koninkrijk dat door en door wordt gekenmerkt door bezorgdheid of God mijn begeerte zegent en die na de zegening “goed” noemt, want dat is “hoe Hij mij gemaakt heeft” en is dus mijn onveranderlijke en door God gegeven “identiteit”.
Deze therapeutische kijk op Christus vertegenwoordigt een soort demonische omkering van de dood aan zichzelf die het kruis vertegenwoordigt. In plaats daarvan wordt het verkeerd voorgesteld als niets meer dan Gods solidariteit met alle zondaars, die vervolgens de zondaar “begeleidt” zonder enige verdere uitnodiging om de weg van het kruis te betreden en het enige pad naar nieuw leven gevende heiligheid die het waar maakt. Zoals C.S. Lewis opmerkte in The Problem of Pain, is het niet echt de liefhebbende God van het kruis en de verrijzenis die we zoeken, maar eerder een seniele welwillendheid in de hemel, wiens ogenschijnlijke vriendelijkheid in werkelijkheid een verhulde minachting is voor ons vermogen om de lat hoger te leggen, om “volmaakt te zijn zoals uw hemelse Vader volmaakt is” (Matteüs 5:48).
De werkelijke Jezus die ons in de evangeliën wordt voorgesteld, laat ons in plaats daarvan zien dat als we al zullen verrijzen, het zal zijn als gekruisigd en verrezen. Er is geen andere weg. En het is precies het tegenovergestelde merkteken van de antichrist om te denken dat die er wel is.
De Kerk is inderdaad een veldhospitaal, ontworpen om zondaars te dienen, ongeacht de ernst van hun zonden. Maar een veldhospitaal blijft een ziekenhuis, en zijn voornaamste functie is om te genezen. Een ziekenhuis is echter geen hospice, en toch schijnen er de laatste tijd velen in de Kerk te zijn die onze zonden, vooral onze seksuele zonden, willen behandelen als ongeneeslijke terminale aspecten van onze natuur die zich verzetten tegen regeneratief herstel en ondoordringbaar zijn voor de chemotherapie van de genade. Of erger nog, ze te behandelen als helemaal geen zonden, die medische behandeling behoeven. In deze visie is het enige wat we kunnen doen de hand van de zondaar vasthouden en hem vertellen dat Jezus geen bekering van hem eist omdat dit het “beste is wat hij kan doen” onder zijn “complexe en moeilijke omstandigheden”.
Dat is niet de weg van het kruis. Het is een vorm van geneeskunde die niets minder is dan arsenicum vermengd met honing. Mededogen en begeleiding zijn prachtige en noodzakelijke zaken en vereisen van ons een toegang tot de dynamiek van het kruis van Christus om onze zending te vervullen van dienstbaarheid aan onze broeders en zusters die lijden onder het juk van de leugens en illusies van de moderniteit. Wij moeten hen inderdaad begeleiden om hen te helpen los te komen van hun tot slaaf gemaakt zijn van de “overheden en machten” van ons huidige culturele collectiviteit van begeerte.
Maar het is een vals mededogen en een leugenachtige illusie van barmhartigheid om een zieke te begeleiden door hem curatieve behandelingen te onthouden, alleen maar omdat die pijn met zich meebrengen, zowel lichamelijk als geestelijk. En het is zeker niet barmhartig om hen in plaats daarvan meer van hetzelfde geestelijke junkfood voor te schrijven dat hen in de eerste plaats in het ziekenhuis heeft doen belanden.
Kortom, deze therapeutische Jezus van eindeloze zelfbevestiging is niet de Jezus van de evangeliën. Ik denk dat dat ertoe zou moeten doen.
Larry Chapp
Larry Chapp behaalde in 1994 zijn doctoraat in de theologie aan de Fordham University, met een specialisatie in de theologie van Hans Urs von Balthasar. Hij doceerde 20 jaar theologie aan de DeSales University in de buurt van Allentown, Pennsylvania, voordat hij met vervroegd pensioen ging om de Dorothy Day Catholic Worker Farm op te richten in de buurt van Wilkes Barre, Pennsylvania, met zijn vrouw Carmina en vriend en oud-student Father John Gribowich. Hij is auteur van vele artikelen en boeken en is tevens de oprichter en hoofdauteur van de blog, Gaudiumetspes22.com.
Additonele keywoorden naast de ’tags’: Betekenis van het Kruis | Begrip van Christendom | C S Lewis | Collectiviteit van begeerte | De dood | De drie-eenheid | De gekruisigde Christus | Dienstbaarheid | Geluk | Genderdeologie | Goede week | Christus als goeroe | Gnosticisme | Gods diepste natuur | Goede week | Het Lam | Identiteit | Illusie van barmhartigheid | Jezus van de evangeliën | Jezus van eindeloze zelfbevestiging | Kerk als veldhospitaal | Larry Chapp | Liefde als gave | Matteüs 5 | Moderniteit | Morele en spirituele afdaling | Offer omwille van anderen | Paastijd | Reproductieve gezondheidszorg | Revolutie | Seksualiteit | Spiritualiteitsindustrie | The Problem of Pain (C S Lewis) | ‘Therapeutische magie’ | Vals mededogen | Verrijzenis |
