Thuisvaart in de ark van de traditie (4) : een epische doorvaart tussen Skylla en Charybdis

Thuisvaart in de ark van traditie

Pater Elias Leyds c.s.j. Oisterwijk 24 December 2023 

Laten we op zoek gaan naar helderheid, zodat we onze harten en gedachten kunnen richten op de openbaring van Jezus Christus, wiens aangezicht we hopen te aanschouwen in de glorieuze helderheid van de opstanding. Laten we ons ervan bewust zijn, dat we moeten voorkomen in de val te lopen van een dialectische denkwijze of van haar tegenhanger, de gnostische denkwijze. Of, anders gezegd, laten we voorkomen dat we verstrikt raken in revolutionaire of esoterische tradities, die een duistere oorsprong hebben en nergens toe leiden. Maar in welke richting gaan we? Terwijl we het huidige leergezag respectvol en met dezelfde parrhesie ondervragen als de pausen uit het verleden gewend waren antwoorden te geven, moeten we navigeren door de engten van ons persoonlijke leven en onze lokale gemeenschappen. Tussen de rotsachtige eilanden van de huidige en de oude wereld doorvarend, op welk eiland vinden betrouwbare vaste voet onder de voeten? Zijn we niet zoals Odysseus, de held van het Griekse epos dat naar hem vernoemd is, die op weg naar huis was om zijn trouw aan zijn vrouw Penelope te bevestigen en Telemachus, hun jongen, te helpen een man te worden? Het moeilijkste deel van zijn reis moet zijn geweest om de comfortzone van het eiland Ogygia te verlaten, na zeven jaar concubinage met de godin Calypso. Leven met een vrouw die nooit zal rimpelen, in een relatie die nooit het ongemak van puberende nakomelingen met zich mee zal brengen, waar kan een held anders van dromen als de oorlog voorbij is?

Op een gegeven moment werden Odysseus en zijn mannen geconfronteerd met een gevaar dat vergelijkbaar is met dat van ons, nu we de volle zee van de traditie bevaren. Net zoals hij de engte tussen Skylla en Charybdis moest navigeren, moeten wij de dialectische en gnostische denkwijzen vermijden. Skylla was een gewelddadig monster op een rots, klaar om elk vlees binnen bereik op te eten. Charybdis was een monster aan de overkant, dat zich schuilhield onder een boom die vruchten van genot voortbracht – een vijgenboom. Drie keer per dag, maar onvoorspelbaar, slokte Charybdis een onbepaalde massa zeewater op, met alles wat erin leefde of erop dreef. Odysseus besloot weg te blijven van Charybdis om een naamloze, schaamteloze dood te vermijden. Charibdis verwijst namelijk naar ongebreidelde lust, die onvermijdelijk leidt tot een terminaal, volledig, gebeurtenisloos en tijdloos verlies van identiteit. Hij riskeerde liever het vlees om zielen te redden en voer gevaarlijk dicht langs Skylla, die verwijst naar openlijke en directe agressie. Hij verloor zes leden van zijn bemanning, wier namen ze zich zouden herinneren, maar de overlevenden konden hun thuisreis voortzetten. Als Charybdis hen had verzwolgen, zouden ze allen voor altijd verloren en vergeten zijn.

Op een soortgelijke epische manier worden ook wij opgeroepen om de dialectische monsterlijke denkgeest links van ons en de slijmerige gnostische denkgeest rechts van ons te vermijden. Of moeten we eerder zeggen: op een soortgelijke apokalyptische manier? Want doet de dialectische, altijd confronterende denkwijze ons niet denken aan het beest, beeld van de draak die Johannes zag opkomen uit de zee, wiens kop gewond was maar genezen is?[1] Is dit niet een satanische karikatuur van het Hart dat in de dood werd doorboord maar nu leeft om de Geest van de Waarheid te communiceren? En doet Babylon, stad van narcistische losbandigheid en alomvattende ijdelheid, ons niet denken aan de gnostische inclusieve  nep-volmaaktheid?[2]

Terwijl we verder varen, terwijl we aandachtig toekijken, voelen we ons misschien machteloos, verbijsterd over de spirituele hecatombe links van ons en rechts van ons. Aan onze linkerkant teisteren zielen, vaak jeugdig, nu hun eigen vlees in dialectische razernij. Ze vinden geen andere manier meer om hun rebellerende vrijheid te bevestigen dan door hun eigen lichaam te verminken. Het lichaam moet beroofd worden van de organen die de ziel eraan herinneren dat de manlijke en de vrouwelijke variant van het lichaam een vaststaand gegeven is, verschaft door een uiterst ondemocratische beslissing – onze schepping.

Rechts van ons is de oorlog om de zielen misschien minder duidelijk. Dit is niet verrassend. Gnostische geesten trekken zich graag terug en bewegen zich in esoterische kringen, ver weg van het niet-ingewijde gespuis. Echter, door een genadeloze wet van de natuur, wanneer de geest zichzelf bevredigt met de gnostische waan van volmaakte kennis, de werkelijkheid in het vlees haar recht rechtvaardigt en haar deel opeist. Wat zijn meningen ook zijn, de menselijke geest blijft van nature gericht op de materiële werkelijkheid, die slechts vluchtige hoogtepunten van macht en lust biedt. Zo kan ijdeltuiterij van ingewijden uitmonden in tirannie of in seksuele schande, of in beide. Om dit te illustreren kunnen we de traditie van studentenverenigingen in Angelsaksische en Germaanse (vooral protestantse) culturen onderzoeken. Hun gemeenschappelijke symboliek verraadt onmiskenbaar een oorsprong in de vrijmetselarij. Als openbare genootschappen veranderden ze in een omgeving van de academische elite, moreel liberaal in de klassieke zin van het woord, ten behoeve van een opvoeding tot verantwoordelijk ondernemerschap en gewetensvol burgerschap. Deze opvoeding bevatte gezonde morele elementen. Helaas maakte hun elitaire en gesloten karakter hen vanaf het begin kwetsbaar voor decadentie en geleidelijke degeneratie. Aangezien hun instroom vandaag de dag nog steeds grotendeels uit welgestelde families van naam komt, maar nu deelt in het verlies van hiërarchie en verantwoordelijkheid in de maatschappij, is gezond liberalisme veranderd in narcistisch, zelfvoldaan maar vulgair, libertinisme. Het is dan ook geen verrassing dat deze studentenverenigingen niet alleen worden gehaat, maar ook veracht door het gewone volk, dat wordt geregeerd door voormalige leden van deze verenigingen, maar door de realiteit wordt gedwongen om gezond verstand te hebben.

In onze echte, niet zo epische wereld werken links en rechts op onvoorspelbare manieren op elkaar in. Dit zien we wanneer we de oorsprong van de revolutionaire zelfverminking onderzoeken. Deze uiting van zelfhaat is op een mysterieuze manier voortgekomen uit de seksuele revolutie, waarin lust, van nature intiem en een soort van vleselijke gnosis, eerst een afgod werd en vervolgens het ego verzwolgen werd door de steriele chaos van zijn eigen driften. Uiteindelijk kreeg de dialectische negativiteit de overhand ten koste de positiviteit van genot. De slinger sloeg van rechts naar links, en lust sloeg om in zelfverachting.  

Ook is er tussen links en rechts een middenweg, of beter gezegd, er zijn vele middenwegen. En ze zijn niet allemaal goed. Zonder referentie aan iets externs of hogers kan het midden een stagnerende comfortzone zijn van intellectuele ijdelheid, illusionaire neutraliteit of tolerante onverschilligheid. Bovendien raken de linkse en rechtse uitersten elkaar, maar vermengen ze zich ook en lossen ze in elkaar op om een centrum te vormen waar alleen eenzame individuen zich thuis voelen. In onze moderne tijd wordt zo’n comfortzone geboden door het internet, waar links en rechts verenigd zijn en geweld en lust geen regels of grenzen kennen. Een revolutie is er niet nodig; het is een nirwana van tolerantie en een walhalla van rebellie. Toch heeft de zogenaamde ‘virtuele werkelijkheid’ geen enkele kans om ook maar in de buurt van virtueel te komen, want ze is volledig onwerkelijk. Haar enige volledigheid is haar totale niet-bestaan. Ze biedt vluchtige schimmen van ultieme realiteit, die echter zelf helemaal geen realiteit zijn. Verslaafden aan internet en sociale media zijn als vliegen die tevergeefs tegen neonverlichting stuiteren tot ze sterven zonder iets gezien te hebben.

Ook voor gelovigen die de traditie ontvangen en liefhebben vormen het internet en de sociale media een bedrieglijk comfortabele gevarenzone. Ook zij kunnen daar een dialectische houding aannemen, bekritiseren en becommentariëren zonder risicovolle verantwoordelijkheid. Ze kunnen zich met reden verzetten tegen onrechtvaardigheden en leugens, maar vergeten de wijsheid van een vooruitziende blik te verdiepen die de enige manier toont om oppositie en tegenstrijdigheid te overstijgen. Iedereen die de hoop niet wil verliezen in zijn eenzame echokamer, moet niet vergeten om de Koning persoonlijk te ondervragen over Zijn schijnbaar schandalige en vaak opzienbarende toestemmingen – “O Heer, waarom staat U toe dat dit drama zich voor onze ogen ontvouwt?”. Alleen wijsheid wijst ons de weg vooruit en geeft ons de kracht om op een realistische manier vooruit te kijken, allergisch voor utopische waanideeën.

Aan de andere kant, zonder de zoektocht naar wijsheid, die alleen mogelijk is als de werkelijkheid op de eerste plaats komt, wordt traditie gereduceerd tot een stabiele, maar stagnerende, complete verzameling waarheden die een veilig bestaan in deze wereld garandeert, vergelijkbaar met een geïdealiseerd verleden. Het wordt een ideologie. Traditionalisme is slechts een ander soort gnosticisme, zij het eerder exoterisch dan esoterisch. Het publieke karakter en de rationele taal maken deel uit van de katholieke erfenis en verschaffen enige immuniteit voor morele degeneratie. Maar de waan van volledigheid vermindert het begrip van ons verleden en reduceert eigenlijk ook de waarheid die nog voltooid moet worden Dit leidt tot een blunderend oordeelsvermogen. Een tragisch voorbeeld hiervan is mgr. Viganó, voormalig nuntius, die veel traditionalisten een disproportioneel gezag toekennen. Zijn opvattingen over het zogenaamde patriarchaat van Moskou onthullen een verbijsterende onwetendheid van zowel het verleden als het heden. Het getuigt van minachting voor duizenden martelaren en onschuldige slachtoffers van de Moskovische geheime diensten, die in 1943 dat patriarchaat hebben opgegraven en opgezet als onderdeel van hun totalitaire apparaat.[3]

Laten we met dit alles in gedachten houden dat de openbaring ons een reeks onveranderlijke ‘dogmatische waarheden’ biedt, die onmiddellijk voortkomen uit de goddelijke essentie en de goddelijke wil, maar onvoltooid en onvolledig blijven als ze alleen gekend worden. Kennis redt ons nooit en maakt ons nooit compleet, omdat alle menselijke kennis onvolledig is, zelfs als het over God gaat. Geloofswaarheden kunnen niet bewezen worden en moeten begrepen worden als zijnde van God persoonlijk ontvangen, of om precies te zijn: ontvangen in de tweede Persoon van de Heilige Drie-eenheid, het Woord dat vlees geworden is en zich aan ons gegeven heeft. En ze garanderen geen veilig en comfortabel leven in deze wereld. Integendeel, deze geopenbaarde waarheden zijn riskant, want ze moeten worden voltooid door onze zelfgave in het vlees, anders worden ze ons tevergeefs gegeven.

Dus, hoe navigeren we tussen de dialectische Skylla, de gnostische Charybdis, terwijl we vermijden in het midden te stagneren, waar we kunnen sterven zonder echt te hebben geleefd? Welke oorzaken zijn het waard om voor te leven en zelfs om je leven voor te riskeren? Dat die bestaan, heeft Jezus overtuigend aangetoond, ook al is het moeilijk om met die waarheid te leven. Maar welke risico’s we ook moeten nemen en welke zekerheden ons ook leiden, de crux van onze problematische reis ligt in het feit dat we bemiddelen tussen tijd en eeuwigheid. We pacificeren geen revolutionairen en verzoenen ons niet met conservatieven door een dialoog te bevorderen die leidt tot volledige overeenstemming tussen alle partijen. Onze vrede is niet van deze wereld en onze onderhandelingen zijn niet uitsluitend menselijk. Integendeel, in ontzag voor de eeuwige Almachtige moeten we proberen onze medemensen te ontmoeten, in de bodemloze leegte van onze gedeelde onvolledigheid, die de mens zo vaak vult met waanideeën van collectieve en uiteindelijk destructieve waanzin. Door aanbidding wordt deze leegte gevuld met een gemeenschap van openheid ten opzichte van het vleesgeworden Woord. Welnu, zowel de bron als de uiteindelijke zin van onze bemiddeling ligt in de eeuwigheid, die zowel ons verleden als ons heden en onze toekomst omvat. En dus moeten we, terwijl we navigeren namens onze Heer, bakens zoeken in het verleden, het heden en de toekomst.

Primordiaal is de acceptatie van de huidige realiteit zoals die is. Dit is waar we bestaan. Het huidige moment van ons bestaan weerspiegelt op zichzelf het bestaan van de Eeuwige, die is wie Hij is. Maar dan, omdat we niet alleen bestaan maar ook leven, gaan we ergens naartoe. En dan, als we een route willen uitstippelen die parallel loopt aan de paden van de eeuwige Voorzienigheid, realiseren we ons dat we nergens heen gaan als we niet weten waar we vandaan komen. Op onze gedragslijn moeten punt Alfa en punt Omega onvoorwaardelijk in de onbeperkte rijken van de eeuwigheid worden geplaatst. En dan, terwijl we die lijn vasthouden, zullen we geen enkele moeilijkheid overwinnen zonder terug te denken aan de heiligen, wier liefde in Christus de wanhoop en de doodsstrijd heeft overwonnen. Dit is de schat die onze traditie biedt om de focus van ons morele kompas te verscherpen. Maar zelfs dit is niet voldoende, want de uitdagingen voor ons geloof en onze hoop in deze voorbijgaande wereld veranderen en beproevingen herhalen zich niet. Het voorbeeld van Jezus Christus en van een groot aantal heiligen moet worden gevolgd, maar kan niet letterlijk worden gekopieerd. Daarom hebben we een speciale visie op het heden en de toekomst nodig. En door Zijn engel heeft Jezus Christus dit visioen gegeven: de Apokalyps. Deze onthult Zijn overwinning die al behaald is, onze strijd om ons deel daarvan te nemen en de demonische intriges om ons daarvan af te houden. Hij heeft de Apokalyps aan de apostel Johannes meegedeeld, terwijl deze laatste overlevende van de Twaalf in ballingschap was op het eiland Patmos.

In de volgende twee artikelen zal ik eerst gebeurtenissen uit het verleden onderzoeken die onze traditie gevormd hebben en proberen iets analoogs te vinden aan de bijzondere crisis die de Kerk vandaag moet doorstaan. Door het lot van onze voorouders te volgen in de genealogie van de naastenliefde, zullen we een nuttig voorbeeld vinden van hoe te reageren. Daarna zal ik me tot de Apokalyps wenden en proberen de diepere eschatologische betekenis van de huidige crisis te onderscheiden voorbij de ontmoedigende verschijningen. De Kerk biedt geen significante traditie om uit te putten. Katholieken hebben de Apokalyps schromelijk verwaarloosd en de interpretatie ervan overgelaten aan doemscenes. Veel van die interpretaties zijn niet alleen ketters, maar ronduit godslasterlijk. Dus moeten we de Apokalyps terugvorderen namens onze Heer. We zullen zien dat in feite alleen christenen met een pre-protestantse traditie een begrip van de visioenen kunnen onderbouwen. En ze moeten wel, anders verliezen ze de hoop in de verwarring van deze tijd. Zo zullen we analogieën ontdekken tussen de epische reis van Odysseus naar zijn echtgenote en de apokalyptische reis van de Kerk naar haar Bruidegom.

Als we een reisroute hebben uitgestippeld die parallel loopt met de eeuwigheid, zullen we zien dat we, in plaats van Skylla en Charybdis te vermijden, het eens zijn met God en Zijn goddelijke wijsheid om ze te temmen. Er is geen reden om ongeordende woede en ongeordende concupiscentie, die respectievelijk door Skylla en Charybdis worden vertegenwoordigd, te vernietigen. De menselijke potenties van woede en genot maken deel uit van de schepping en zijn daarom goed. We moeten wanorde vernietigen, niet wat wanordelijk is. Het kwaad heeft op zichzelf geen betekenis; het kwaad is wanorde tussen dingen die op zichzelf goed zijn. Het eerste moment van het kwaad is een bewuste afkeer van God. Het onderscheid tussen kwaad, wanorde en natuurlijke passie is rationeel, objectief en noodzakelijk, en is daarom een wetenschappelijk onderscheid. Strikt genomen is wetenschap immers het rationele vermogen om formeel, rationeel en openbaar af te leiden wat noodzakelijk zo is en niet anders kan zijn. Dit is de oorspronkelijke betekenis van de term wetenschap. Vervolgens vult wijsheid de wetenschap aan door te weten en te laten zien hoe alles wat gezuiverd is van zonde en genezen van het kwaad, geordend, opnieuw geïntegreerd en opnieuw geordend kan worden. Voor christenen werpt de wijsheid van het kruis dus een ultiem licht: het uiteindelijke gevolg van het kwaad is de dood, maar in het offer van Christus is zijn dood de bron geworden van de nieuwe goddelijke orde. In die orde, die niet alleen de wereld maar het hele universum omvat, verlicht en integreert het licht van de heerlijkheid alle dingen van binnenuit, niet langer gehinderd door de zonde.

Pater Elias Leyds csj

[1] Ap. 13,1-10

[2] Ap. 17&18

[3] Het patriarchaat van Moskou bestond van 1589 tot 1700. Na 1917 onderdrukte het bolsjewistische regime pogingen om het te herstellen en liet patriarch Tikhon stilletjes sterven zonder opvolger. Stalin en zijn beul Beria, leider van de NKVD, creëerden een patriarchaat in 1943, om de gebroken Russische identiteit tijdens de oorlog nieuw leven in te blazen en zo het kanonnenvoer te motiveren. Het gaat hier niet om een zelfstandig instituut dat getolereerd of gecontroleerd wordt – het is onderdeel en instrument van de geheime diensten. Het dient zowel binnenlandse, identitaire en repressieve, als buitenlandse diplomatieke doelstellingen. Gewone oprechte gelovigen kunnen hieraan niet veranderen.

Wilt u alle bijdragen zien in de speciale serie ‘Thuisvaart in de ark van traditie’, welke een vertaling zijn van de oorspronkelijk Engelse serie van blogs/artikelen ‘homeward-bound in the Ark of Tradition‘? Klik dan hier Klik dan hier.

Wilt u meer commentaren lezen over deze laatste brief van het leergezag  ‘Fiducia Supplicans‘ ? Klik dan hier. 

Antwoord geven op het Woord dat in de wereld is gekomen, is een terugkerend thema in de uitleg van Pater Elias Leyds c.s.j.. Wilt u meer commentaren lezen of horen over dit begrip ‘Antwoord mij‘, inclusief zijn boekje over zijn tijd in Litouwen? Klik dan hier. 

Wilt u meer bijdragen, vlogs en blogs of columns, lezen of horen van pater Elias Leyds c.s.j. in de serie ‘Eens geschreven blijft gegeven‘? Klik dan hier. of gebruik één van de andere tags boven- of onder dit artikel.

240101 231228 [XLS00, L000] | 240105 post views 74 (titels gewijzigd 5x) | 241013 545|