Een ‘smerig schisma’ in Duitsland? Lekenintiatief ‘Nieuw Begin’ waarschuwt voor ‘slechtst mogelijke’ uitkomst nu Synodale Weg zijn voltooiing nadert – @NCRegister @JLLiedl
NIEUWS ANALYSE: Zonder beslissend ingrijpen van Rome dreigen gelovige katholieken in Duitsland gedwongen te worden ondergronds te gaan, waarschuwt Nieuw Begin.
Jonathan Liedl; Vaticaan; 23 januari 2023
Waarnemers van de katholieke kerk in Duitsland hebben lang gevreesd dat de voortgaande Synodale Weg van het land zou leiden tot een afsplitsing van Rome. En nadat de Duitse bisschoppen in november een verzoek van het Vaticaan weigerden om een “moratorium” in te stellen op het controversiële proces en zijn streven naar wijding van vrouwen, lekenbestuur en goedkeuring van homoseksuele seks, werd die vrees waarschijnlijk alleen maar groter.
Maar behoudens een resoluter ingrijpen door de Heilige Stoel, komt een uitkomst die zelfs nog schadelijker is dan een formele breuk met de universele Kerk als de meest waarschijnlijke mogelijkheid naar voren: een “smerig schisma”.
Een “smerig schisma” beschrijft de situatie in Duitsland als de heterodoxe dictaten van de Synodale Weg de norm worden in heel Duitsland, zonder dat het Vaticaan voldoende ingrijpt. In deze context zouden heterodoxe bisschoppen nog steeds canoniek de meeste bisdommen van Duitsland besturen, ideeën die het universele geloof schenden zouden worden gepresenteerd als authentieke kerkleer, en trouwe Duitse katholieken zouden te maken krijgen met onderdrukking.
De details van een smerig schisma werden onlangs geschetst door Nieuw Begin, ‘Neuer Anfang’ een initiatief, lekenbeweging, van Duitse katholieken die zich verzetten tegen het heterodoxe traject van de Synodale Weg. De groep hield eerder deze week een briefing met Amerikaanse katholieke journalisten en beschreef de mogelijke uitkomsten van het synodale proces in de aanloop naar de laatste synodevergadering op 9-11 maart.
Nieuw Begin beschreef een smerig schisma als “de slechtst mogelijke” uitkomst, zowel voor de specifieke Kerk in Duitsland als voor de universele Kerk.
“In feite zouden er twee magisteria zijn: het rooms-katholieke, dat in Duitsland naar een bestaan in catacomben wordt gedwongen, en het zeer aanwezige ‘anders-katholieke’ magisterium van de Synodale Weg, dat door seculiere en kerkelijke media wordt gepusht,” zei Nieuw Begin in de briefing, verwijzend naar een citaat van bisschop Georg Bätzing, voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie, over de doelstellingen van het synodale proces.
De groep voegde eraan toe dat een smerig schisma de voorwaarden zou scheppen waaronder trouwe Duitse katholieken het gevoel hebben “de [kerk] te moeten verlaten”, waarmee het publiekelijk erkende kerkelijke lichaam wordt bedoeld, “om in de Kerk te blijven”.
Bijkomende factoren
Zelfs al zijn de voorstellen van de Synodale Weg technisch gezien niet bindend, toch verwachten de leden van Nieuw Begin dat er een wijdverbreide “de facto implementatie” van deze geestelijke dwalingen zal plaatsvinden in de meeste bisdommen van Duitsland.
Sommige Duitse bisschoppen, zoals bisschop Bätzing, zullen de heterodoxe stellingen van de Synodale Weg in hun bisdommen uitvoeren omdat zij menen dat deze juist zijn. Nadat een maatregel ter bevordering van een heterodoxe visie op menselijke seksualiteit niet de vereiste steun kreeg van tweederde van het Duitse episcopaat tijdens de vergadering van de Synodale Weg in september 2022, vertelde bisschop Bätzing al aan de media dat hij er niettemin voor zou zorgen dat de tekst een “realiteit” zou worden in zijn bisdom Limburg. De invloedrijke bisschop voegde eraan toe dat hij wist dat verschillende andere bisschoppen dit voorbeeld zouden volgen.
Maar de meerderheid van de Duitse bisschoppen zal de voorstellen van de Synodale Weg waarschijnlijk niet om ideologische redenen aanvaarden, maar omdat zij de immense druk niet kunnen weerstaan.
De druk op de bisschoppen om heterodoxe standpunten over seksualiteit, wijding en bestuur te aanvaarden komt niet alleen van de seculiere Duitse media, maar misschien vooral van binnen de officiële Duitse kerkelijke instellingen, waaronder de katholieke media en het personeel van katholieke scholen en diocesane kanselarijen.
Deels omdat zij wordt verrijkt door de kirchensteuer, de door de overheid geïnde “kerkbelasting”, heeft de katholieke kerk in Duitsland bijna 800.000 mensen in dienst. Volgens Bernhard Meuser, co-auteur van de Youcat-serie en lid van Nieuw Begin, die op de persbijeenkomst sprak, geloven veel van deze werknemers van de Kerk niet in de leer van de Katholieke Kerk, noch nemen zij deel aan het sacramentele leven van het geloof.
Deze “kerkfunctionarissen in loondienst”, zoals Meuser ze beschreef, domineren het machtige Zentralkomitee, of Centraal Comité van Duitse katholieken dat de Synodale Weg voortstuwt. Hij zei dat deze groep gebruik maakte van de zwakte van het Duitse episcopaat nadat dit er niet in was geslaagd de crisis rond seksueel misbruik adequaat aan te pakken, om “een gewelddadige strijd om de macht met politieke middelen aan te wakkeren”.
Meuser, die zelf in het verleden als slachtoffer seksueel misbruik door geestelijken meemaakte, verwierp ook beweringen dat de voorstellen van de Synodale Weg nodig waren om de oorzaken van misbruik aan te pakken, als “een vals verhaal met het doel om allerlei…veranderingen in het leergezag door te drukken.”
Birgit Kelle, een auteur van bestsellers en woordvoerster van Nieuw Begin, zei in haar opmerkingen dat de grootste druk die wordt uitgeoefend in de synodevergadering, maar ook in lokale bisdommen, afkomstig is van #OutInChurch. De LGBT-belangengroep van kerkelijke medewerkers en activisten, zei Kelle, wil voor de kerk blijven werken en tegelijkertijd hun immorele seksuele gedrag gevalideerd zien.
“We hebben het over een vijandige overname van de katholieke kerk door de LGBT-lobby onder het mom van een synodaal debat,” zei Kelle, die verwacht dat de druk op de bisschoppen de komende maanden zal toenemen als het synodale proces wordt afgesloten.
Kelle voegde eraan toe dat maatregelen om “elk verzet in de kiem te smoren” al zijn opgenomen in de voorgestelde teksten van de Synodale Weg. Bijvoorbeeld, een synodale tekst genaamd “De-Tabooing and Normalization of Non-Heterosexual Priests” (vert.: “Uit de taboesfeer halen en normalisatie van niet-heteroseksuele priesters“) stelt dat degenen die de heterodoxe visie van de Synodale Weg op seksualiteit en het priesterschap niet accepteren “geen verantwoordelijke en leidinggevende posities zouden moeten kunnen bekleden”. Als deze maatregel wordt uitgevoerd, zou hij gelden voor bisschoppen en docenten van seminaries.
Om hun nieuwe visie op seksualiteit en priesterschap op te leggen, roept het document op tot samenwerking met “anti-discriminatiebureaus van de staat en de burgermaatschappij”, daarmee in feite de Duitse staat toestemming gevend om toezicht te houden op leer en beleid binnen het Duitse kerkelijke leven.
Op soortgelijke wijze zou ook een nieuwe, door de Duitse bisschoppen in november goedgekeurde, kerkelijke arbeidswet kunnen worden gebruikt als stok om authentiek onderricht over katholieke antropologie en seksualiteit te verhinderen en degenen die dat doen te straffen. Volgens Kelle is die al in 14 van de 27 bisdommen aangenomen en houdt het wettelijke kader in feite in dat iemands persoonlijke moraal en seksuele levensstijl niet in aanmerking mogen worden genomen bij het bepalen van iemands geschiktheid voor een baan in de kerk.
Al met al karakteriseerde de presentatie van Nieuw Begin het Duitse episcopaat als praktisch onmachtig om zonder tussenkomst van Rome weerstand te bieden aan de eisen van de Synodale Weg voor heterodoxe veranderingen, hetgeen bevestigd werd door het getuigenis van een afgevaardigde van de Synodale Weg die op de bijeenkomst sprak.
“Het overheersende zwijgen van de bisschoppen heeft waarschijnlijk te maken met dit besef verstrikt te zijn geraakt in een situatie die bij de huidige stand van zaken niet meer door hen gecorrigeerd kan worden. Het is een ongemakkelijk stilzwijgen, een stilzwijgen vol angst,” zei de afgevaardigde op voorwaarde van anonimiteit.
Verwoestende gevolgen
De gevolgen van een smerig schisma werden door Nieuw Begin in duidelijke, maar sombere bewoordingen geschetst. Katholieken die trouw zijn aan het leergezag en de universele Kerk zouden gedwongen worden zich “terug te trekken uit hun concrete kerkelijke omgeving (parochie, bisdom)” om “een soort ondergrondse Kerk” te vormen. Sacramenten, catechese en geestelijk leven zouden moeten worden gezocht “via onofficiële kanalen en persoonlijke relaties”.
Evenzo zou deelname aan publiek erkende kerkelijke ambten, inclusief het priesterschap, “niet langer een optie zijn voor trouwe katholieken.” Priesters en religieuzen die trouw willen blijven aan de universele Kerk zouden “in een existentiële val lopen”, gevangen tussen trouw aan de katholieke waarheid en gehoorzaamheid aan hun wettige superieuren. En de Kerk als instituut in het Duitse leven zou “vormeloos” worden, zonder duidelijke identiteit en steeds minder in staat tot evangelisatie, hoe meer haar relevantie “naar bodemloze diepten” zou blijven zinken.
Maar Nieuw Begin voorspelt dat een smerig schisma in Duitsland een schadelijk effect zou hebben tot ver buiten de landsgrenzen.
“De ziekten in het Duitse deel van het Lichaam van Christus zouden zich verspreiden als een abces langs anatomische spleten … totdat het abces een systemische ziekte wordt van de universele Kerk,” zei de groep.
Tijdens de briefing werd bezorgdheid geuit over de invloed die de Synodale Weg, die de theoloog Martin Brüske omschreef als “een raadselachtige synthese van afvalligheid en schisma”, zou kunnen hebben op de Synode over Synodaliteit van de universele Kerk. De aanzienlijke financiële giften van de Katholieke Kerk in Duitsland over de hele wereld zouden het wereldwijde verzet tegen de verkeerde leer van de Synodale Weg, die aan de bredere Kerk wordt opgedrongen, kunnen tegengaan.
Zo publiceerden twee Duitse auteurs op 20 januari een artikel in The Tablet over hoe het Duitse synodale proces zou kunnen bijdragen aan “transformatie” in de universele Kerk.
Nieuw Begin erkende dat uit een dergelijk klimaat van afvalligheid en vervolging in Duitsland goede vruchten zouden kunnen voortkomen, zoals dat ook is gebeurd in andere historische perioden van grote uitdagingen binnen de Kerk. Er zouden netwerken van “gelijkgestemden” kunnen ontstaan, trouw aan de universele Kerk, die “vanuit de ruïnes naar een nieuwe intensiteit van de Kerk” zouden leiden, en Duitse katholieken zouden gedwongen worden te kiezen met een hernieuwde intentionaliteit hun geloof in praktijk te brengen, tegen de heersende cultuur in.
Maar de groep was er ook duidelijk over dat, hoewel God uit het kwaad het goede kan voortbrengen, het het beste zou zijn als dat kwaad in de eerste plaats zou worden bestreden.
“[Een smerig schisma] is de slechtst mogelijke optie en tegelijkertijd de meest waarschijnlijke mocht Rome niet duidelijk ingrijpen,” verklaarde de lekenbeweging. “Daarom moet dit scenario onder alle omstandigheden worden voorkomen.”
Andere mogelijkheden?
Nieuw Begin overwoog twee andere mogelijke uitkomsten van de Synodale Weg: verzoening en formeel schisma.
Verzoening zou vereisen dat Rome “vastberaden” optreedt, bijvoorbeeld door een geloofsbelijdenis en een eed van trouw te eisen voor allen die herderlijke en onderwijsposities bekleden, door een algemene visitatie van de Duitse katholieke kerk te gelasten, of door zelfs zijn toevlucht te nemen tot de zogenoemde “Chileense oplossing” – in feite alle bisschoppen uit hun ambt ontzetten en alleen degenen die zich aan Rome onderwerpen in hun ambt herstellen.
Maar hoewel verzoening duidelijk het meest wenselijke resultaat is, stelt Nieuw Begin dat dit op dit moment “menselijk gezien nauwelijks voorstelbaar” is, gezien de verlamming die het Duitse episcopaat tijdens het synodale proces aan de dag heeft gelegd, en gezien het feit dat er geen garantie is dat Rome met voldoende daadkracht zal reageren.
De groep overwoog ook de mogelijkheid van een formeel schisma, waardoor Rome resoluut zou moeten optreden als de Duitse bisschoppen een eis tot eenheid met de universele Kerk afwijzen. Nieuw Begin erkende dat de negatieve gevolgen van een dergelijke stap “drastisch” zouden zijn, waarbij elk bisdom zou moeten bepalen of het “met Rome of tegen Rome” zal zijn, en het begin van een chaotisch beraad over welk kerkelijk lichaam officieel zou worden erkend als de “Katholieke Kerk” naar Duits recht.
Toch hield de groep vol dat een formeel ingesteld schisma de “meest rechtlijnige oplossing” zou zijn om “de situatie van de specifieke Duitse Kerk op te helderen”.
“In ieder geval leidt een formeel schisma door de zuiver getrokken lijn tot een interne zuivering van de Kerk, tot een verwerping van het model van een “Kerk van het Volk’, en tot een verscherping van het kerkelijk profiel van beide partijen, dat [zou] uiteenvallen in zichtbare opties [waartussen men moet kiezen,” luidt het document van Nieuw Begin.
Een breekpunt naderend
Kardinaal Pietro Parolin, de staatssecretaris van de Heilige Stoel, zal naar verwachting vóór de slotvergadering van de Synode in maart tussenbeide komen en concreter aangeven aan welke eisen de Duitse Kerk moet voldoen om in eenheid met de universele Kerk te blijven. De Heilige Stoel heeft eerder verklaard dat de Synodale Weg geen “nieuwe bestuursvormen en nieuwe benaderingen van de leer en de moraal” kan instellen, en kardinaal Parolin waarschuwde dat de Synodale Weg het risico nam van “hervormingen van de Kerk, maar niet binnen de Kerk” in een ontmoeting met de Duitse bisschoppen tijdens hun ad limina-bezoek aan Rome in november 2022.
In zijn briefing maakte Nieuw Begin duidelijk dat na de slotbijeenkomst van de Synodale Weg in maart “de Kerk [in Duitsland] niet meer zal zijn wat zij voorheen was.”
Hoe de katholieke kerk in Duitsland er in de toekomst uit zal zien, zal voor een groot deel worden bepaald in de komende maanden, afhankelijk van hoe de Heilige Stoel ingrijpt, en de Duitse bisschoppen reageren.
Jonathan Liedl
Jonathan Liedl is senior redacteur voor het Register. Zijn achtergrond omvat werk voor katholieke staatsconferenties, drie jaar seminarieopleiding en bijles geven aan een christelijk studiecentrum aan een universiteit. Liedl heeft een B.A. in politieke wetenschappen en Arabische studies (Univ. of Notre Dame), een M.A. in katholieke studies (Univ. of St. Thomas), en is momenteel bezig met de afronding van een M.A. in theologie aan het Saint Paul Seminary. Hij woont in Minnesota’s Twin Cities. Volg hem op Twitter op @JLLiedl.
